Pêvajoya Bêrîvanbûnê bû ku Binevş Egal tevlî têkoşînê bû û piştre dest bi rêwîtiya vegerê li koka xwe kir. Di şopa wê de bi hezaran jinên Botanê bi îdîaya tiştên ku li pey xwe hiştibûn û li hevgirtinê digeriyan, ji bo xwedî li nirxên ku wê diparêzin û temsîl dikin re dilsoz bimînin serî hildan. Em dikarin pêla serhildanê ya ku afirandiye, weke veguherandina kiryarê di teoriyê de û teqîna kalîte ya kombûneke mîqdar şîrove bikin.

 

Xane Anuş 

 

Hin rîtuelên di nav gelên ji çanda niştecihbûyî ya Mezopotamyayê de bi mane ne û jiyan e. Êrîşkirina ayînên ku di yekparebûna bawerî û maneyê de tên kirin, bi rastiya ku mirov hebûnên maddî û manewî ne, di bîra civakî ya gelên xwedî rehên çandî yên kûr de dibe sedema birînên kûr. 

 

Di civakên ku xwe weke parçeyekî zagonên xwezayê di nava yekparçebûna ku ji aliyê çerxa xwezayê ve hatiye afirandin de dibînin, jiyan-mirin-jiyan nîşaneya çerxekê ye û dema ku ev rîtuelên dualî pêk tên, dibin parçeyên ahengek ku hevdu temam dikin. Êrîşên bi armanca têkbirina vê ahengê, weke rêbaza şer a ku ji temenên destpêkê ve ji aliyê zihniyeta serdest a mêr ve hatiye keşifkirin, ji bo qirkirina çandê tê meşandin.

 

Pêvajoya Bêrîvanbûnê bû ku Binevş Egal tevlî têkoşînê bû û piştre dest bi rêwîtiya vegerê li koka xwe kir. Di şopa wê de bi hezaran jinên Botanê bi îdîaya tiştên ku li pey xwe hiştibûn û li hevgirtinê digeriyan, ji bo xwedî li nirxên ku wê diparêzin û temsîl dikin re dilsoz bimînin serî hildan. Em dikarin pêla serhildanê ya ku afirandiye, weke veguherandina kiryarê di teoriyê de û teqîna kalîte ya kombûneke mîqdar şîrove bikin.

 

“Taybetmendiya herî girîng a Tevgera Jinên Kurd ew e ku çalakiya teorî çêkiriye. Ti perspektîfa jinê ya ku bi nivîsên li akademiyan dernakeve holê, ji hêla jinên xwende, xwedî îmtiyaz an jî teorîsyenan ve tê derxistin tune ye. Di pratîka jiyanî de, di dema şer de, li derdorên ku herî zêde 'mêrantî' lê dihat jiyîn, hat hilberandin. Vê yekê derxist holê ku 'teoriyên femînîst' hem li Tirkiyeyê û hem jî li cîhanê divê ji nû ve bipirsin ka çi ji tevgera jinê û têkoşîna azadiyê ya jinê tê fêmkirin." (Rûken Alp, “Di Tevgera Azadiya Kurd de Berxwedana Jinê”, Kovara Civak û Teorîyê, Hejmar: 10)

 

Ji xeynî mînaka Zarîfe-Elîşêr a li Koçgiriyê, di tevgerên serhildana sedsala 20’î de, rolên ku gavekê li paş mirov disekinin û rêbertiyê ji wî re dihêlin; Çawa ku Rûken Alp diyar kir, her çend di nava îdeolojiya damezrîner de cih girtibe jî, piştî vê dîrokê, weke tevgereke jinê ya civakî ya rast bi pêş ket û bi rê ve çû. Ji destpêka salên 1990’î ve navê her jineke şoreşger ku tevlî têkoşîna azadiyê bû, li gund û bajarên ku behsa wê tê kirin, ji bo bi hezaran jinên ciwan bû mînak û bû sembola lêgerînê. 

 

Herikîna ji bajar û gundan ber bi çiyayan û çerxa mekanî ya vê herikînê ya ku li bajar û gundan belav dibe, weke çavkaniya herî girîng a kevneşopiya serhildana salên 1990'î dikare were nirxandin. “Tevgera Azadiya Jinê tevgereke ku di her alî de bi fezayê ve tê xwendin e û dema mijar jin dibe, mekan girîngiyeke taybet digirin. "Jin qadên ku tê de girtî rizgar kirin û ji malan ber bi kolan û mekanan ve herikîn." (Rûken Alp, “Di Tevgera Azadiya Kurd de Berxwedana Jinê”, Kovara Civak û Teorîyê, Hejmar: 10)

 

Di dema ku qada serhildanên ku ji aliyê jinan ve tên pêxistin, bayê azadiyê ye ku ji çiyayan diherike, kêliyên ku yekem çirûsk dişewite, ji aliyê çandî ve weke aktîvkirina wijdana dayik-jinê tê şîrovekirin. Ji ber ku ji Silopiya, Cizîr, Şirnex û Nisêbînê dest pê kir, serhildana jinên ku mafê definkirina zarokên xwe yên îşkence dîtin û bê gor hatin hiştin, bû sedema têkoşînê.

 

“Dema hûn rûpelên destpêkê yên rojnameyên kevneşopiya Çapemeniya Azad dişopînin, tê dîtin ku ji salên 90’î û vir ve şêwazên ‘binçavkirinê’ yên li ser ‘cesedên din’ bi awayekî sîstematîk berdewam kirine. Di dawiya salên 1980'î û destpêka salên 1990'î de hejmara cenazeyên gerîlayan gav bi gav zêde bû; Ev bû sedem ku gel bi cenazeyên xwe tevgera Kurd hembêz bike û bike civakî. Desteserkirina cenazeyan ji aliyê 'Serhildan' ve (di wateyekê de bedana mirî bi rastî 'laşê gelê Kurd' e) di desthilatdariya dewletê de qutbûnek çêkir. Ji ber vê yekê, serwer; "Meyil kiriye ku bi hêza xwe bigihîne girseyan û bi riya hestan 'birîndar bike' ceza bike, ku bi fizîkî nikare ji holê rabike/dest bide." (Cenazeyên Şervanên Kurd û Sînorên Dewletê”, Evrensel)

 

Çîroka 7 jinên ku ji bo wergirtina cenazeyên gerîlayên di sala 1990'î de li Çiyayê Bagokê jiyana xwe ji dest dan, ji bo "mafê definkirinê" li tevahiya Nisêbînê seferber kirin, meşiyan, çîrokeke bi şahidên ku hêj sax in li pêş çavê me ye. Ji bo ez li vê çîrokê guhdar bikim çûm mala Akîdeyê û wê bi êş û serhildaneke helbestî vegot:

 

“Berf barîbû, her der berf girtibû. Li ser berfê, min keçikek ciwan, ji berfê spîtir, di nav xwînê de tazî dît. Wê gavê min ji wê sartir hîs kir. Dema ku min ji dûr ve li kêleka sobê li dengê çekan guhdarî dikir, ew keç di nav şerekî dijwar de bû. Ji wê rojê û pê ve min nikarîbû li mala xwe bimînim, li kuderê serhildan û pevçûn çêdibe, min li ser berfê di nava xwînê de dest bi şopandina cenazeyê keçekê kir, da ku ew sar nebe..."

 

Wijdanê Akide li hemberî berf, xwîn û berxwedana bi heybet a jineke ciwan bû diyardeyeke motîvasyona ku li tevahiya Bakur serdemekê dest pê kir, nîşan dida. Dibe ku ew çîrokek yekane be, lê em dikarin bibêjin ku ev çîrok wek destpêka çanda çalakiya civakbûyîn bi pêlan dest pê kiriye. Dîsa di salên ku Akide bibîr anî de, di bîranîna dîrokî de komek jinên bi kincên spî yên ku di sala 1989'an de li Silopiyayê 5 gundî hatin gulebarankirin, li pêşiya girseya ku ber bi çiyê ve meşiyan û piştre jî ber bi navenda bajêr ve meşiyan. Û li pişt zimanê ku di rojnameyên sereke yên wê demê de tê bikaranîn, ew wêne pir dipeyive. (Ali Yılmaz, Guherîna Tarî: Arşîva Siyasî ya salên 90î)

 

Têbînî: Bermaya gotarê dê hefteya bê were weşandin.

 

 

 

Ev nivîs ji hejmara 29'an a Kovara Jineolojiyê ya bi mijara “BAKUR” hatiye kurtkirin.