Öznur Değer

 

ANKARA - Kürt gazeteciliği, 90’lı yıllar ile birlikte “özgür basın” kimliğini kuşandı. 90’larda yıllarda çıkarılan gazeteler ile hakikat arayışında yeni bir devri açan özgür basın geleneği, bu uğurda sayısız bedel de ödedi…

 

Kürt basınının bilinen yazılı tarihi, 19’uncu yüzyıla kadar uzanıyor. Onlarca gazete ve dergi yayını ile Kürt dilini geliştirmeyi önüne hedef olarak koyan Kürt basını, 90’lı yıllardan sonra ise Kürtlere yönelik kaybetme ve katletme politikalarına da ışık tutarak “özgür basın” kimliğini yarattı. Musa Anter’in katledilişinden bu yana mirasını devralan yüzlerce gazeteci “özgür basın” geleneğini sürdürüyor. “Hakikatin izinden gitme” kararlılığı ile bugüne gelen özgür basının 16 emekçisi de AKP-MHP iktidarının yargısı tarafından yaptıkları haberler gerekçe gösterilerek 16 Haziran’da tutuklandı.

 

16 Kürt gazetecinin tutuklanması akıllara, Osmanlı’dan Cumhuriyet tarihine ve 90’lardan bugüne Kürt basını ve özgür basının maruz kaldığı baskı ve şiddeti getirdi. Bizler de dünden bugüne Kürt ve özgür basın geleneğine dair bir derleme dosya hazırladık. Dosyamızın üçüncü bölümünde 1990’lı yıllarla “özgür basın geleneği” tanımını kazanan Kürt gazeteciliğine yer veriyoruz.

 

90’lardan bugüne

 

Kürt basını 90’lı yıllarda yeni bir döneme adım attı. 90’lardan sonra “Özgür Basın” olarak anılan Kürt basın emekçileri kendilerini Apê Musa’nın (Musa Anter) ardılları olarak tanımlıyor. Osmanlı ve Cumhuriyet tarihinde Kürt aydınları tarafından çıkarılan sayısız gazete, dergi ve yayınların yasaklanması 90’larda JİTEM ve kontrgerilla eliyle sürdürülürken, günümüzde ise bu görevi AKP ve MHP iktidarı üstleniyor.

 

Özgür Basında ilk soluk: Halk Gerçeği

 

Özgür basın geleneği, haftalık Halk Gerçeği gazetesiyle başladı. 22 Nisan 1990 tarihinde özgür basın geleneğinin öncü isimlerinden gazeteci-yazar Hüseyin Aykol’un yayın yönetmenliğinde kurulan Halk Gerçeği gazetesi, özgür basın tarihinin ilk adımı olarak görülüyor. Haftalık olarak yayınlarını sürdüren Halk Gerçeği, 9’uncu sayıda kapatıldı. Gazetenin kapatılmasının ardından kurulan Yeni Halk Gerçeği de 3’üncü sayısının ardından yönetmenince kapatıldı.

 

Gazete binası bombalandı

 

20 Ekim 1990 tarihinde ilk sayısı yayımlanan Yeni Ülke gazetesinin Diyarbakır bürosu daha ilk haftadan “İslami Cihat Örgütü” tarafından bombalandı. Gazete 1992’de kapatıldı. 

 

Özgür basında bir tarih: Özgür Gündem  

 

Özgür basın geleneğinin en önemli yayınlarından olan Özgür Gündem gazetesi, 30 Mayıs 1992’de yayın hayatına başladı. Özgür basın tarihinin ilk günlük gazetesi olarak tarihte yer edinen Özgür Gündem, en uzun süre yayımlanan gazete oldu. 14 Nisan 1994'te mahkeme kararıyla kapatılan Özgür Gündem 683 günlük yayını süresince; 3 kez 30 gün, 15 kez 15 gün, iki kez 10 gün olmak üzere toplam 335 gün kapatıldı. 2 yıllık yayın sürecinin bir yılını kapatmayla geçiren Özgür Gündem çalışanlarına ise toplam 147 yıl hapis ve 21 milyar lira para cezası verildi.

 

Özgür basın şehitleri

 

Özgür Gündem muhabiri Hafız Akdemir 8 Haziran 1992’de, Diyarbakır’da evinden gazeteye giderken, vurularak katledildi. Bir ay sonra 31 Temmuz’da Batman muhabiri Yahya Orhan evine giderken sokak ortasında katledildi. Aradan bir hafta geçmeden 5 Ağustos’ta Diyarbakır muhabiri Burhan Karadeniz Hizbullah tarafından yapılan silahlı saldırı ile 19 yaşında felç oldu.

 

Apê Musa…

 

20 Eylül 1992’de Diyarbakır’da ise özgür basının öncüsü olarak görülen Apê Musa, JİTEM tarafından katledildi. 4 gün sonra, Urfa’da muhabir Hüseyin Deniz katledilirken, katliamdan yalnızca bir Hizbullah üyesi sorumlu tutuldu. Bunların yanı sıra çok sayıda özgür basın şehidi bulunuyor.

 

Gurbetelli Ersöz’le yeni bir soluk

 

Yönetim kararıyla kapatılan gazete, 26 Nisan 1993 tarihinde Gurbetelli Ersöz’ün genel yayın yönetmenliğinde yeniden yayına başladı. Türkiye’deki ilk kadın genel yayın yönetmeni olarak tarihte yer edinen Gurbetelli, özgür basın geleneğinde kadın haberciliğinin de öncüsü olarak kabul görüyor. Gurbetelli ile açılan yol, kadın yayıncılığında yeni bir başlangıcın da işareti oldu ve özgür basın geleneğinde iz bıraktı.

 

İnsan Hakları Günü’nde gazeteye saldırı

 

Özgür Gündem, 10 Aralık 1993 tarihinde Dünya İnsan Hakları Günü’nde yüzlerce polis tarafından basıldı ve çalışanları gözaltına alındı. Gurbetelli ile yeniden yayın hayatına başlayan Özgür Gündem, 4 ay sonra 14 Nisan 1994’te mahkeme kararıyla kapatıldı.

 

Bu ateş sizi de yakar…

 

Baskı, saldırı ve katliamlarla geçen 90’lı yılların karanlık dehlizlerinde özgür basını diri tutmaya çalışan gazeteciler Özgür Gündem’in kapatılmasının ardından 28 Nisan 1994’te İstanbul’da Özgür Ülke gazetesi ile yeniden yayına başladı. Ardından gazetecilere yönelik baskı ve tehditler gecikmedi. Gazetenin üç bürosu da 4 Aralık 1994’te, aynı anda bombalandı. İstanbul’daki bombalamada gazetenin çalışanı Ersin Yıldız katledilirken, 21 çalışanı da yaralandı. Baskıya boyun eğmeyen Özgür Ülke ertesi gün, “Bu Ateş Sizi de Yakar” manşetiyle çıktı. Bombalama emrinin dönemin Başbakanı Tansu Çiller tarafından verildiği ise daha sonra belgeleriyle ortaya çıktı.

 

Bombalananları tutukladılar

 

Bombalamaya rağmen gazete yayınına ara vermeden devam ederken, gazetenin 247 sayından 220 sayısı hakkında toplatma kararı verildi. Açılan davalar nedeniyle gazetenin 7 yazı işleri müdürü tutuklandı. Özgür Ülke, 2 Şubat 1995 günü daha bir yılını dolduramadan İstanbul Sulh Ceza Mahkemesi tarafından “Özgür Gündem’in devamı” olduğu gerekçe gösterilerek kapatıldı.

 

Yeni Politika

 

Özgür Ülke’nin kapatılmasından iki ay sonra 13 Nisan 1995’te Yeni Politika gazetesi yayına başladı. Yalnızca 4 ay yayın hayatını sürdürebilen Yeni Politika’nın birçok muhabiri gözaltına alındı ve tutuklandı. Yeni Politika, “Özgür Gündem’in devamı” denilerek kapatılan “Özgür Ülke’nin devamı” olduğu gerekçesiyle 16 Ağustos 1995’te kapatıldı.

 

Yeniden Özgür Gündem…

 

20’nci yüzyılın sonlarında başlayarak 21’inci yüzyıla taşınan özgür basın geleneği, yolundan şaşmadı. Özgür basında bir sembol halini alan ve tirajı 50 binleri aşan Özgür Gündem, 17 yıl aradan sonra 4 Nisan 2011’de yeniden yayın hayatına başladı. 5 yıl boyunca çıkan gazete, önemli haberlere de imza attı. Özgür Gündem, bu defa da 15 Temmuz darbe girişiminin ardından ilan edilen olağanüstü hal (OHAL) döneminde çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) ile yıllar sonra yeniden hedef alındı. Birçok çalışanı hakkında çeşitli davaların sürdüğü Özgür Gündem, önce 16 Ağustos 2016'da geçici olarak ardından ise 29 Ekim 2016'da çıkarılan KHK ile kapatıldı. Gazete, özgür basın emekçilerinin izini sürdüğü bir yayın olarak tarihte yer edindi.

 

‘Geleneğiniz yoksa geleceğiniz de olmaz’

 

Özgür Gündem’in kapatılmasından bir hafta sonra, 23 Ağustos 2016’da Özgürlükçü Demokrasi yayın hayatına başladı. Baskı ve hak ihlallerinin ayyuka çıktığı süreçte özgür basında yeni bir soluk olan Özgürlükçü Demokrasi’nin ilk sayısına şu not düşüldü: “İşiniz gazetecilikse eğer, o gecenin sabahında elinize aldığınız kağıt yığını, yeni doğmuş bir bebek gibidir. Ama öte yandan, doğum, aynı zamanda bir ‘rahim’ meselesidir; her doğum, bir rahim gerektirir ve rahim, aslında gelenek denilen şeydir. Geleneğiniz yoksa geleceğiniz de olmaz, gelenek geleceğin rahmidir çünkü. Bu anlamda zaten ‘sıfır’ diye bir şey de, ne doğada, ne günlük hayatta vardır. Özellikle gazetecilik yapıyorsanız, sıfırdan başlamak diye bir şey söz konusu değildir. Her adım birbirini tamamlar, her çaba yeni bir adıma zemin hazırlar; bazen dönüp geriye bir bakarsınız, özgür habercilik için can vermiş yüzlerce insanın portreleriyle karşılaşırsınız, çekilmiş acılar, ödenmiş bedeller, haydi moda deyimle söyleyelim, yaşanmış ‘külfet’ler vardır. Yeni bir yola çıkıyoruz bugün.”

 

Önce kayyım sonra KHK

 

28 Mart 2018’de gazetenin İstanbul’da bulunan merkez binası polislerce basıldı. Çok sayıda çalışanı da gözaltına alınan gazetenin yayımlandığı Gün Matbaa’ya da polis baskını düzenlenerek kapatıldı. 3 Nisan 2018’de kayyım atanan Özgürlükçü Demokrasi, 8 Temmuz 2018’de çıkarılan KHK ile kapatıldı.

 

Yeni Yaşam

 

Tarihler, 25 Mayıs 2018’i gösterdiğinde özgür basın geleneğinde yeni bir soluk olan Yeni Yaşam gazetesi yayın hayatına başladı. 4 yıldır yayın hayatına günlük olarak devam eden Yeni Yaşam, şöyle okurlarını karşıladı: “Merhaba Yeni Yaşam. Adımız gibi iddialıyız. Gazetecilik yaşamın ta kendisidir. Yaşamdan alır, yaşam verir; gerçeğe, hakikate can olur. Yaşamın renkliliğine, farklılığına, çok sesliliğine, çoğulculuğuna inanıyoruz ve özgür yaşama... Yeni bir yaşam için özgür bir yaşam için yola çıkıyoruz. Basın dünyasına Yeni Yaşam ile adım atıyoruz. Zorlu bir yaşama adım attığımızın farkındayız. Adımız, adımımız ilk olabilir; ama yaşamı tecrübelerle dolu gazetecilerle geliyoruz. Gerçeğe asla sırtını çevirmemiş, bıkmadan, usanmadan, gerçeğin üstüne üstüne yürümüş kadrosuyla her gün hayatın içinden haberler taşıyacağız. Gerçeğe ulaşmanın ve ulaştırmanın emekçileri olacağız. Sadece bir grubun değil; çocukların, gençlerin, kadınların, emekçilerin, işsizlerin, öğrencilerin, kısacası herkesin ve her şeyden önce doğamızın, coğrafyamızın, ülkemizin sesi olacağız... Yolunuz, yolumuz açık olsun!”

 

İlk günlük yayın yapan Kürtçe gazete: Azadiya Welat 

 

Azadiya Welat; ilk önce haftalık yayınlanan gazete olarak Welat adı ile İstanbul’da, 26 Şubat 1994’de çıkarıldı. Ardından ise adını Azadiya Welat olarak değiştirdi. Türkiye’de Kürtçe günlük yayın yapan ilk gazete Azadiya Welat, 26 Şubat 1994’ten 2006’ya kadar haftalık olarak, 15 Ağustos 2006’dan itibaren ise günlük olarak yayımlandı. Kürtçe okuma ve yazmaya teşvik eden gazetenin tirajı 20 bini aştı. Çok sayıda çalışanı katledilen, gözaltına alınan ve tutuklanan gazete 29 Ekim 2016’da çıkarılan KHK ile kapatıldı. Gazetenin Adana dağıtımcısı Kadir Bağdu, 2014 yılında 5 kurşun sıkılarak katledilirken, gazetenin Yazı İşleri müdürü Rohat Aktaş ise Cizre’de bodrumlarda katledildi.

 

Kürtçe gazete: Xwebûn

 

22 Aralık 2019 tarihinde Diyarbakır’da Xwebûn gazetesi Kürtçe olarak yayın hayatına başladı. Yayına hala devam eden Xwebûn, haftalık olarak okuyucuyla buluşuyor. 12 sayfadan oluşan gazete Kürtçe okuma ve yazmaya teşvik ediyor. Siyasetten kültür-sanata kadar güncel gelişmelere dair birçok konuda yazılar yayımlayan Xwebûn, özgür basın geleneğinin izini sürüyor.

 

Yarın: Kürt basınında televizyonlar