Dilan Babat 

 

ANKARA - Kadınların milletvekili seçilme hakkını kazandığı 1934 yılından bu yana verilen mücadele eril iktidar tarafından çeşitli gerekçelerle hedef alınıyor. Parlamentoda en fazla kadın oranı bulunan HDP’ye dönük tutuklamalar ve dokunulmazlığın kaldırılması ile birlikte bu oran her geçen gün daha fazla düşüyor. 

 

1930 yılından itibaren çıkarılan bir dizi yasa ile önce Belediye seçimlerine katılma, sonra köylerde muhtar olma ihtiyar meclislerine seçilme hakkı tanınan kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakları, 5 Aralık 1934'te Anayasa ve Seçim Kanunu'nda yapılan yasa değişikliği ile tanındı. Cumhuriyetin ilanından sonra 1923 yılında Nezihe Muhittin ve on üç arkadaşı Mecliste kadınların temsili için Kadınlar Halk Fırkasını kurmak istedi. Fakat fırkanın kuruluş dilekçesine ret yanıtı verildi ve kadınlar Halk Fırkasını Türk Kadınlar Derneğine dönüştürdü. Bu tarihlerden sonra ise Türkiye’de kadınlar 20 Mart 1930’da belediye seçimlerinde seçme hakkı kazandılar. 8 Şubat 1935’te ilk defa Meclis seçimlerine katılan kadınlar Mecliste 18 sandalye elde etti. Cumhuriyet tarihi boyunca Adıyaman, Ardahan, Artvin, Bayburt, Burdur, Erzincan, Giresun, Gümüşhane, Karabük, Karaman, Kilis, Kırıkkale, Kırklareli, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Osmaniye, Rize, Sinop ve Yozgat’tan ise hiç kadın milletvekili çıkmadı.

 

Kadın düşmanı politikalarla oran her geçen gün düşüyor 

 

Aradan geçen 87 yılda kadınların siyasete katılımında engeller sürerken, Cumhuriyet tarihinden bu yana parlamento erkeklerin söz kurduğu ve kadın haklarını görmezden gelindiği yasama mekanı olarak işlev görüyor. 2018 yılında “Meclis hükümeti sistemi”nden “başkanlık rejimine” geçiş ile birlikte yürütme organının Cumhurbaşkanına geçmesiyle kadınlar tamamen görünmez kılınmaya çalışılıyor. Anayasa’da, Seçim Yasası’nda ve partiler kanununda eşit temsili sağlayacak hiçbir düzenleme yer almazken cinsiyetçi ve kadın düşmanı politikalarla her geçen gün kadın temsiliyeti oranı düşüyor. 

 

Türkiye’de oran yüzde 17 

 

Günümüze gelindiğinde ise kadınların seçilme hakkı hala çok sınırlı. HDP’nin bir çok belediye eşbaşkanı ve vekilinin tutuklu olması ve yerlerine kayyum atanması da bu oranı ciddi bir şekilde etkiliyor. World Economic Forum (Dünya Ekonomik Forumu) tarafından yayınlanan 2020 Cinsiyet Eşitsizliği Raporu’nda Türkiye’de kadınların siyasi katılımın güçlendirmesi alanında düşük bir seviyede olduğu belirtildi. Yine raporda, kadınların siyasi katılımının güçlendirilmesi kategorisinde, 96’ncı sırada olduğu Türkiye’nin 2020’de bu alanda sıralamadan geriye düşerek, 158 ülke içinde 109. sırada yer aldığı belirtildi. Kadınların siyasi katılımını inceleyen bir diğer kurum olan, IPU Inter -Parliamentary Union’un (Parlamentolar Arası Birlik), Ekim 2020’de yayınladığı en güncel sıralamaya göre, Türkiye’nin yüzde 17.32 ile 126’ncı sırada yer aldığı kaydedildi. Kadınların siyasi katılımında 1997-2020 arasında 13 yıllık sürecin incelendiği raporda, Türkiye’nin 2002-2006 tarihlerinde 166’ncı sıraya gerilediği kaydedildi.

 

Mecliste bu oranı yükselten ve ‘kadın partisi’ olma iddiasını taşıyan Halkların Demokratik Partisi (HDP) ile bu oran yükselirken, 2016 yılında dokunulmazlıkların kaldırılması ile birlikte aralarında kadınların da olduğu çok sayıda milletvekilinin vekillikleri düşürüldü. Eşbaşkanlık, kadın kotası ve ‘fermuar’ gibi uygulamalarla kadın temsiliyetini arttırmayı hedefleyen HDP ve öncülü olan partiler ise sürekli iktidar tarafından hedef alındı. 

 

31 Mart 2014 yerel seçimlerinde Barış ve Demokratik Partisi’nin (BDP) 182 belediye başkan adayının 32’si kadın iken, AKP’de  81 belediye başkanı adayından sadece 1’i kadındı. CHP’de 745 belediye başkanın adayının 31’i kadın, MHP’de bin 64 belediye başkanın adayının yalnızca 12’si kadın. BDP’nin 49 yerde gösterdiği kadın eşbaşkanlık sistemi ile bu oran yüzde 44’e yükseldi. BDP’nin ardından Hakların Demokratik Partisi (HDP) 31 Mart yerel seçimlerde, eşbaşkanlık sistemi ile girdiği seçimlerde kazandığı 54 il ve ilçenin tamamında 24 kadın belediye eşbaşkanı seçildi.

 

 CHP’nin 31 Mart seçimlerinde 57 ilde açıkladığı 904 belediye başkanı adayından 44’ünü kadınlar oluşturdu.  Kadın adaylardan sadece 10’u belediye başkanlığına seçildi. AKP’nin 77 ilde açıkladığı bin 243 belediye başkan adayının ise yalnızca 25’i kadın adaylardan oluşuyordu. 25 kadın adaylarından ise 6 kadın belediye başkanlığına getirildi.

 

1 Kasım 2015’te Meclis’te kadın oranı düştü

 

Meclis’te kadın milletvekili oranı 2007 yılına kadar yüzde 5’in üzerine çıkmadı. Türkiye tarihinde kadınların mecliste en az temsil edildiği dönem 1950-1960 yılları arasında Adnan Menderes dönemi oldu. AKP döneminde kadın oranında düşüşler yaşansa da 1 Kasım seçimlerinde kadın oranın düşüklüğü daha fazla kendini hissettirdi. 7 Haziran 2015 seçimlerinde Meclis’te kadın temsili yüzde 17.8 iken, 1 Kasım 2015 seçimlerinde bu oran yüzde 14.5’e geriledi. Bu gerilemenin sebebi ise, 7 Haziran’da 98 olan kadın vekil sayısının 1 Kasım’da 81’e inmesi oldu. 

 

HDP Meclis’te en yüksek kadın oranına sahip

 

27’nci dönem genel seçimlerinde toplamda 291 milletvekili bulunduran AKP’de 237 erkek milletvekili bulunurken, 54 kadın milletvekili bulunuyor. Kadın milletvekillerinin AKP’de yer alan 291 erkek vekil oranı ile hesaplandığında bu oran yüzde 18.56.Yani AKP’de milletvekillerinin yaklaşık yüzde 19’u kadın milletvekili iken, yüzde 81’i erkek.  İYİ Parti’de ise, mecliste 38 milletvekili bulunuyor. Bu milletvekillerinden 2’si kadın. Kadın milletvekillerinin toplam vekillere oranı ise yüzde 5,26. 48 milletvekili ile mecliste yer alan MHP 44 erkek milletvekiline karşılık 4 kadın milletvekili bulunuyor.  MHP’deki tüm vekillere oranı yüzde 8 ,33.CHP’nin ise TBMM’de 138 milletvekili bulunuyor. 17 kadın milletvekiline sahip olan CHP’de 138 vekilin yüzde 12,32’si kadın vekil. HDP’de ise 56 milletvekili bulunuyor. Kadın milletvekillerin sayısı 23 iken, kadın milletvekillerinin oranı yüzde 41.07 ile diğer partilere göre en yüksek.

 

 7 kadın vekilinin dokunulmazlığı kaldırıldı 

 

31 Mart yerel seçimlerinde, HDP’nin kazandığı 65 belediyesinin 52’sine kayyım atandı. Mazbatası verilmeyen ve el değiştiren belediyelerle birlikte yalnızca  HDP’nin elinde 5 belediye kaldı. Yerelde belediyelere dönük kayyım politikaları devreye girerken Meclis’te HDP’li milletvekillerinin attığı her adım ise fezleke konusu oldu. 2017’den bu yana HDP’den 7 kadın milletvekilinin dokunulmazlığı kaldırılırken,  Meclis’e gönderilen fezlekeler, bin 402’ye ulaştı. HDP’li 56 milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılması için bin 65 fezleke hazırlandı. Besime Gonca, Figen Yüksekdağ, Selma Irmak, Tuğba Hezer Öztürk, Leyla Zana, Nursel Aydoğan ve Leyla Güven’in vekillikleri düşürüldü. 

 

Yüzde 50 kotaya ret

 

Kadınlar seçilme hakkı için hala mücadele verirken, geçtiğimiz günlerde, Meclis Genel Kurulu’nda “2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanunu, 2839 Sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu ve 2972 Sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Teklifi” görüşmelerinde CHP tarafından siyasi partilerden seçim listelerinde eşit temsiliyet için verdiği yüzde 50 kotaya dair kanun teklifi AKP ve MHP oyları ile reddedildi.