AMED - İHD’nin “2022 Yılı İnsan Hakları İhlalleri Raporu”na göre, aile içi şiddet sonucu 39, toplumsal alandaki saldırılar sonucu da 18 kadın yaşamını yitirdi. 

 

İnsan Hakları Derneği (İHD) Amed Şubesi “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi 2022 Yılı İnsan Hakları İhlalleri Raporu”nu açıkladı. Şube binasında düzenlenen basın toplantısında konuşan İHD Eş Genel Başkan Yardımcısı Rehşan Bataray Saman, 2022 yılında fiili OHAL uygulamaları ile hak ihlallerinin artış gösterdiğini belirtti. 

 

Sivillere saldırı

 

İnsansız hava araçları ve uçaklarla yapılan saldırılarda sivillerin yaşamını yitirdiği, mezarlıkların tahrip edildiği, ziyaretlerin engellendiği, mezarlık ziyaretleri sırasında yurttaşlara yönelik hakaret ve kötü muamele fiillerinin işlendiğini belirten Rahşan, Türkiye’nin sınır dışındaki çatışmalarda kimyasal silah kullandığına dair birçok ailenin kendilerine başvurduğunu ifade etti. Rahşan “Otoriter ve güvenlik odaklı politikaların etkisi ile hukuk, demokrasi ve insan hakları konularında onarılması güç tahribatlar yaşanmıştır. Bölgede çatışma ortamının yarattığı insan hakları krizinin yanı sıra, 2018’de hissedilmeye başlanan ekonomik kriz 2022 yılında derinleşerek devam etmiştir” dedi.

 

Gözaltı ve tutuklamalar arttı

 

Kişi güvenliği ve özgürlüğü, örgütlemenme özgürlüğü, düşünce ve ifade özgürlüğü haklarına yönelik baskılar sonucu haksız gözaltı ve tutuklamaların artarak devam ettiğini dile getiren Rahşan, “Özellikle Kürt siyasetçi ve hak savunucuları; ‘yasa dışı örgüt üyeliği’, ‘yasa dışı örgüt propagandası yapmak’, ‘yasa dışı örgüte bilerek ve isteyerek yardım etmek’ gibi ağır suçlamalar ile karşı karşıya bırakılmışlardır” diye konuştu. Rahşan, muhalif kesimlerin sürekli baskılanarak susturulmaya çalışıldığı, bunun Halkların Demokratik Partisi (HDP) kapatma istemiyle dava açılmasıyla kendini gösterdiğini kaydetti.  

 

Cezaevlerinin durumu

 

Cezaevlerinde, tecrit ve izolasyon, işkence ve kötü muamele yasağının ihlali, sevk/sürgünler, haber alma ve verme hakkının engellenmesi, infaz uzatma/yakma uygulamaları, tedavi hakkının engellenmesi, yaşam hakkı ihlalleri gibi daha birçok hak ihlalinin gerçekleştiğini belirten Rahşan, ihlalleri gerçekleştiren kamu görevlilerinin ceza almadıklarının tespit edildiğini kaydetti. 

 

Kürt gazetecilere operasyon

 

Kürt gazetecilere 2022 yılında operasyon yapıldığını 20’sinin gözaltına alındığını 16’sının tutuklandığını hatırlatan Rahşan, gazetecilerin mesleki faaliyetlerinin suç konusu yapıldığına işaret etti. Saman, "Gazetecilerin mesleki faaliyetleri suç konusu yapılmış; halkın haber alma hakkı, basın özgürlüğü ve kişi özgürlüğü ile güvenliği hakkı ihlal edilmiştir” diye belirtti. Saman, İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesiyle kadın cinayetlerinin arttığını da sözlerine ekledi.  

 

Kürt sorunu

 

Kürt sorununun Türkiye’nin en temel hak, özgürlük ve demokratikleşme sorunu olarak varlığını koruduğunun altını çizen Rahşan, hak savunucuları olarak her zaman Kürt sorununun demokratik, barışçıl ve adil çözümünü savunduklarını vurguladı. Rahşan, “Devlet erkinin, yüzyıl boyunca faili olduğu ağır hak ihlalleriyle yüzleşmesi, özür ve tazmin yoluna başvurması gerekmektedir” dedi. Yapılacak seçimin güvenliğine dair kaygılarını dile getiren Saman, “Diyarbakır merkezli yürütülen soruşturma kapsamında, tam da seçim arifesinde çok sayıda avukat, gazeteci ve aktivistin gözaltına alınması ve tutuklanması seçim öncesinde iktidarın anti demokratik ve baskıcı politika ve uygulamalarına devem edeceği ve baskıyı arttıracağını göstermektedir” şeklinde konuştu. 

 

2022’deki ihlaller

 

İHD Bölge Temsilcisi Tahir Saçaklı, yaşanan hak ihlallerin özet verilerini paylaştı. Tahir’in paylaştığı verilere göre yaşanan ihlaller şöyle: 

 

“* Bölge kentlerinde ‘keyfi öldürme, silah ve orantısız güç kullanma, dur ihtarına uymama, Yargısız infaz’ sonucu kolluk güçleri tarafından açılan ateşle 6 yurttaş yaşamını yitirdi, 14 yurttaş çeşitli şekillerde yaralandı. Köy korucuları tarafından açılan ateş sonucu 1 korucu ve 1 yurttaş yaşamını yitirdi, 1 yurttaş yaralandı.

 

* Bölge hapishanelerinde 13’ü intihar iddiası ile 8’i çeşitli hastalıklar nedeniyle 21 mahpus yaşamını yitirdi. Gözaltında bulanan 1 yurttaşın intihar ettiği ileri sürülerek yaşamını yitirdiği öğrenildi.

 

* Faili meçhul adli saldırılar sonucu en az 3 yurttaş yaşamını yitirdi.

 

* Bölge kentlerinde en az 8 asker-polis intihar ettikleri ileri sürülerek şüpheli şekilde yaşamını yitirdi.

 

* Resmi hata ve ihmaller sonucu 2 yurttaş yaşamını yitirirken en az 329 yurttaş yaralandı.

 

* Bölge kentlerinde faaliyet yürüten 1 milletvekili ve 2 siyasi parti yöneticisine yönelik farklı tarih ve yerlerde gerçekleşen 4 ayrı saldırıda 1 siyasi parti yöneticisi yaralandı. Ayrıca 3 gazeteci, 2 öğretmen, 5 avukat, 4 doktor ve 6 sağlık görevlisi uğradıkları saldırılar sonucu yaralandı.

 

* Bölge kentlerinde ve sınır ötesi yaşanan çatışmalarda en az 114 kolluk görevlisi yaşamını yitirirken, 59 kolluk görevlisi de yaralandı. Aynı çatışmalar sonucu en az 267 silahlı militan yaşamını yitirdi. 9 sivil yaşamını yitirirken, 34 sivil yaralandı.

 

* 3 kişi silahlı örgüt militanlarının saldırısı sonucu yaşamını yitirdi.

 

* Sınır hatlarında 2 kişi donarak, 3 kişi vurularak yaşamını yitirirken, 2 kişi vurularak yaralandı.

 

* Mayın patlamaları sonucu 4 yetişkin (erkek), 3 çocuk yaralandı.

 

* Bölge kentlerinde 16 çocuk, 51 kadın, 21 erkek olmak üzere; en az 88 kişi şüpheli bir şekilde yaşamını yitirdi.

 

* Bölgede 10 kent ve bağlı 25 ilçe sınırlarında bulunan yüzlerce alanı (en az 440 alan) kapsamına alacak şekilde 15 defa özel güvenlik bölgesi ilan edildi.

 

* 2 kente bağlı 14 köyü kapsamına alacak şekilde 5 defa sokağa çıkma yasağı ilan edildi. 

 

* 1 köyde yaşayan 35 aile, asker baskısı ile göç etmek zorunda kaldı.

 

* 2 kente bağlı 4 kırsal bölgede orman yangını çıktı.

 

* Örgüt militanlarına ait 3 cenaze ailelerine teslim edilmedi.

 

* 5 kente mezarlıklar 6 kez tahrip edildi.

 

* 2 kente 3 toplu mezar iddiası ile insana ait kemikler bulundu.

 

Kadınlara yönelik ihlaller 

 

* 8 kadın intihar etti, 2 kadın intihar teşebbüsünde bulundu.

 

* Aile içi şiddet sonucu 39 kadın yaşamını yitirdi, 17 kadın yaralandı, 1 kadın alıkonuldu.

 

* Toplumsal alanda uğradığı saldırı sonucu 18 kadın yaşamını yitirdi, 16 kadın yaralandı. Toplumsal alanda en az 5 kadına yönelik cinsel saldırı, 28 kadına yönelik şantaj ve tehdit gerçekleşirken, en az 2 kadın fuhuş yapmaya zorlandı.

 

Çocuklara yönelik ihlaller

 

* 8 çocuk intihar etti, 4 çocuk intihar girişiminde bulundu.

 

* Aile içi şiddet sonucu 8 çocuk yaşamını yitirdi, 3 çocuk yaralandı, 2 çocuk cinsel istismara maruz kaldı.

 

* Toplumsal alanda şiddet sonucu 8 çocuk yaşamını yitirdi, 6 çocuk yaralandı. Toplumsal alanda en az 260 çocuk cinsel istismara maruz kaldı, 2 çocuk fuhuş yapmaya zorlandı, 1 çocuk ise alıkonuldu.

 

İşkence yasağı

 

* Bölgede en az 15 yurttaş gözaltında, 178 yurttaş gözaltı yerleri dışında (sokak, ev baskını) işkence ve kötü muameleye maruz kalırken, en az 42 mahpus hapishanelerde işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.

 

* En az 20 yurttaş kolluk görevlilerinin ajanlık dayatmalarına maruz kalırken, 13 yurttaş tehdit edildi.

 

* Okullarda en az 2 çocuk şiddete maruz kaldı.

 

* Toplumsal gösterilerde kolluk görevlilerinin müdahalesinde en az 7 yurttaş şiddete maruz kaldı.

 

Kişi özgürlüğü ve güvenliği

 

* Bölge kentlerinde en az 110’nu çocuk 2 bin 143 yurttaş gözaltına alındı.

 

* 1’i çocuk en az 194 yurttaş tutuklandı. En az 2 yurttaş hakkında ev hapsi kararı verildi.

 

* Bölgede en az 1.109 ev/iş yeri baskına uğradı.

 

Düşünce ve ifade özgürlüğü

 

* Bölge kentlerinde yapılmak istenen 14 etkinlik yasaklandı.

 

* 2 gazete ve 1 kitap sayısına kolluk görevlilerince el konuldu.

 

* 4 basın yayın kurumu baskına uğradı.

 

* 26 soruşturma dosyasında 136 yurttaş hakkında soruşturma başlatıldı.

 

* 16 dava dosyasında 76 yurttaş hakkında dava açıldı.

 

* Aralarında siyasetçi, gazeteci ve kamu emekçilerinin bulunduğu 40 dosyada 127 yurttaş hakkında değişik hapis ve para cezaları verildi.

 

* 14 siyasi parti binası, 3 dernek saldırı veya baskına uğradı. 1 dernek hakkında kapatma istemiyle dava açıldı.

 

* Kolluk görevlileri tarafından en az 19 toplantı ve gösteriye müdahale edildi, en az 10 toplumsal gösterinin gerçekleştirilmesine kolluk görevlileri tarafından izin verilmedi.

 

* Bölgede bulunan 23 kentin 17’sinde valilik kararıyla toplantı ve gösteriler 125 defa yasaklandı.

 

Cezaevleri

 

* Hapishanelerde 77 mahpus gerekçe gösterilmeden başkaca hapishanelere sevk edildi. Diyarbakır E Tipi Hapishanesinin kültür merkezine dönüştürüleceği gerekçesiyle 276 mahpus başka hapishanelere sevk edildi. Böylelikle en az 

 

* 353 mahpus sevk ve sürgüne maruz kalmıştır.

 

* En az 34 mahpusun sağlık hakkı, 7 mahpusun aile görüşü hakkı, 10 mahpusun haberleşme hakkı, 8 mahpusun sosyal etkinlik hakkı ihlal edildi.

 

* En az 12 mahpusa disiplin cezası verildi. 

 

* En az 27 mahpus tecrit ve izolasyona maruz kaldı.

 

* En az 14 mahpusun infazı çeşitli gerekçelerle (kurula çıkmadığı, disiplin cezası, pişman olmadığı, dini ve milli günlerde törene katılmadığı) ertelenirken, 43 mahpus ise farklı hak ihlallerine uğradı.

 

Ekonomik ve sosyal haklar

 

* İş güvenliğinin sağlanmadığı çalışma koşullarında yaşanan kazalarda en az 1’i çocuk 34 işçi yaşamını yitirdi, 159 işçi yaralandı.

 

* En az 33 işçi işten çıkarıldı, 2 kişi görevinden alındı, 7 kişi ihraç edildi.

 

* Eğitim Hakkına Yönelik Ayrımcı Uygulamalar: En az 2 okulda öğrenciler Kürtçe seçmeli dersi seçmesine rağmen “sayı yetersiz” iddiasıyla Kürtçe dersi açılmazken, 1 üniversite yurdunda ise Kürt öğrenciler başka öğrenci gruplarınca tehdit edildi.

 

* Engelli Haklarına Yönelik İhlaller: En az 1 engelli yurttaşın sosyal güvenlik hakkı ihlal edilirken, 1 engelli yurttaş ise ayrımcı uygulamaya maruz kaldı. 

 

* Ayrımcılık: En az 5 yurttaş inancı, 7 yurttaş ise etnik kimliği nedeniyle ayrımcılığa uğradı.

 

* Mülkiyet Hakkı: En az 1 yurttaşın mülkiyet hakkı ihlal edildi.

 

* Çevre Hakkı: Belediye ve şirketlerin en az 4 çalışmasından kaynaklı çevre kirliliği gerçekleşirken, 3 bölgede uzun süre orman kesimi yapıldı.”

 

Açıklamanın ardından her ayın ilk Cuma günü gerçekleştirilen “Barış Nöbeti” eylemi devam etti.