Beritan Canözer

 

HABER MERKEZİ - Kürt halkı özgürlük mücadelesi ile birlikte görkemli olarak kutladığı Newrozları 90’lı yılların yasaklamalarından 2000’li yılların milyonlaşan Newrozlara dönüştürdü ve alanlardan şu mesajı verdi tüm dünyaya: “Newroz, zulme karşı başkaldırıdır. Newroz, halaydır, strandır, yükselen diriliş ateşidir. Newroz, Kürt halkının yüz yıllık mücadelesidir. Newroz Mazlum’dur, Rahşan’dır, Sema’dır, Kemal’dir, Berivan’dır. Newroz, sarı, kırmızı, yeşildir elden ele dalgalanan. Newroz, müjdedir.”

 

Bazı kaynaklara göre Demirci Kawa Milattan Önce (MÖ) 612'de Kürt halkına zulmeden ve gençlerini katleden zalim Dehak'a başkaldırıyor. Kürt halkına yapılan işkenceye son vererek Dehak’ı öldüren Demirci Kawa, Kürt halkına bu müjdeyi kalenin avlusunda yaktığı ateşle duyuruyor. Yükselen ateş halka özgürlüğün mesajı olur ve zulme karşı direnişin, özgürlüğün, adaletin ateşi buradan yükselmeye başlıyor. Kawa’nın yaktığı ateş sönmüyor, büyüyor.

 

Newroz “baharın gelişinin kutlanmasıdır” dense de, aslında var olmanın belgesidir Kürt halkı için. Kürt halkı her Newroz alanında aslında “Buradayız, varız, milyonlarız” mesajını en açık şekilde veriyor dilini, kültürünü, varlığını inkar eden herkese. Newroz, bir direnme kültürüdür. Faşizme, ırkçılığa karşı örgütlü bir duruştur, bir ideolojidir. Newroz, zulme karşı başkaldırıdır. Newroz, halaydır, strandır, yükselen diriliş ateşidir. Newroz, Kürt halkının yüz yıllık mücadelesidir. Newroz Mazlum’dur, Rahşan’dır, Sema’dır, Kemal’dir, Berivan’dır, Zekiye’dir. Newroz, sarı, kırmızı, yeşildir elden ele dalgalanan. Newroz, müjdedir.

 

Karanlığı bedenleriyle aydınlatanlar

 

Newroz, uğruna bedenini ateşe veren “yasaklamalara” karşı bedeniyle mesaj vermiş Kürt kadınlarının, gençlerinin bıraktığı direniş mirasıyla her 21 Mart’ta tüm Kurdistan kentlerinde ve Kürtlerin olduğu her yerde büyük coşku ve dirençle kutlanmaya devam ediyor. Kawa’dan Kemal’e sönmeyen bu Newroz ateşi, her Kürt gencinin, kadının elinde yükselmeye devam ediyor.

 

Kürtler için tarihsel önem taşıyan Newroz Bayramı 1990 yılından bu yana her yıl düzenli olarak kutlanıyor. 1990'lı yıllardan bu yana tüm baskı, saldırı ve engellemelere rağmen Newroz ateşini yakmak isteyen Kürt halkı, binlerce bedel ödedi. Berivan ve Ronahi, Zekiye Alkan, Rahşan Demirel, Sema Yüce, Binevş Agal (Berivan), Elefteria ve daha nicesi bedenlerini özgürlüğe giden yolda ateşten köprü yaptılar. Kürt halkının mücadelesi yolunda karanlığı aydınlatan birer meşale oldular.

 

‘Yasak’ tanımayan Kürt halkı

 

Kürt halkının tüm direnişine ve ısrarına rağmen devlet, özellikle 1990’lı yıllardan itibaren kutlamaları yasaklayarak Kürt halkının bir araya gelişini, Newroz’u kutlamasını engellemeye çalıştı. Newroz direnişlerinde yüzlerce insan yaşamını yitirdi, binlercesi tutuklandı, yüzlercesi eylemlerde yaralandı. Buna rağmen Newroz’dan vazgeçmeyen Kürt halkı, tüm saldırılara rağmen bulunduğu her yerde bir kibrit çöpüyle dahi olsa Newroz ateşini yaktı.

 

1991'de Cizîr sokakta

 

1991 yılında Nisebîn (Nusaybin), Cizîr (Cizre), Amed (Diyarbakır), Adana gibi birçok yerde ilk kitlesel Newroz kutlamaları yapılmak istendi. Ancak kutlamaları yasaklayan dönemin hükümeti Newroz mitinginde halka saldırdı ve bu saldırılarda Nisêbîn’de 16 kişi yaşamını yitirdi. Kürtler saldırılara karşı büyük bir direniş ve iradeyle sokakları Newrozlaştırdı.

 

Kürtler direniyordu; 100’ü aşkın kişi yaşamını yitirdi

 

Hafızalarımızdan silinmeyen Newrozlardan biri ise 1992 yılı ve Cizîr Newrozu. Newroz direnişlerinin en çok konuşulan yerlerinden biri de Cizîr’dir. En büyük bedellerin ödendiği ve en çok direnen kentlerden biri. Tarih boyunca bu rolünü devam ettiren Cizîr, 1992 yılında da bu rolünü üstlenmişti. Yalnızca Cizîr'de değil, Nisêbîn, Amed, Êlih (Batman) İstanbul, Adana ve daha birçok yerde Kürt halkı sokaktaydı. 92 yılında yapılan Newroz kutlamalarında ise polis saldırısı sonucu 100’ü aşkın kişi yaşamını yitirdi. 

 

1993-94-95 Newrozu 

 

PKK'nin "ateşkes" çağrısı yaptığı döneme denk gelen 1993 Newroz’u tüm kentlerde coşkulu bir şekilde kutlandı. Amed başta olmak üzere birçok kentte halk alanlara çıktı.

 

1994'te ise provokasyonlara karşı PKK'nin "Sokağa çıkmayın, evlerinizde kutlayın" çağrısı üzerine bölge kentlerinin birçoğunda Kürt halkı sokakta kutlama yapmadı. Bazı yerlerde ise esnaf kepenk kapatarak 21 Mart günü öğle saatlerine kadar kepenk açmadı. Türkiye'nin batısında yaşayan Kürtler ise alanlara çıkarak Newroz ateşini yaktı ve Newroz'u kutladı.

 

1995'te ise bölge kentlerinde yapılan sokak eylemleri dışında kutlama yapılmadı.

 

Valiliğin Nevruz’una kimse katılmadı

 

Newroz kutlamaları 1996 yılında da devam etti. Amed, Êlih, Şirnex (Şırnak), Mersin, Adana, Meletî (Malatya), İstanbul, Ankara, İzmir, Balıkesir, Edirne'de halk sokağa çıkarak Newroz kutlaması yaptı. Yapılan kutlamalarda yüzlerce kişi gözaltına alınırken, 1997 yılında ise Diyarbakır Valiliği'nin günler öncesinden yapmış olduğu çağrı ve duyurulara rağmen resmi "Nevruz" kutlamalarına kimse katılmadı. HADEP'in öncülüğünde yapılan Newroz kutlamalarında halk yine alanları doldurdu. Kadınlar rengarenk ulusal kıyafetleri ve sarı-kırmızı-yeşil flamaları ile Newroz kutlamalarında ön safta yer aldı.

 

Amed’de bulunan Batıkent Meydanı’nda bir araya gelen binlerce kişi polisler tarafından zorla meydandan uzaklaştırıldı. İstanbul'da da binlerce kişi meydanlara çıktı. Ellerinde Leyla Zana'nın fotoğraflarıyla "Bijî Newroz" sloganları atan kitle, Newroz'u kutladı.

 

1999 Newrozu: 8 bin 174 gözaltı

 

1998 yılının Newrozu'nda İstanbul'da yapılan kutlamaların ardından onlarca kişi gözaltına alınırken, Amed’de ise polis saldırısında 20 kişi yaralandı ve onlarcası gözaltına alındı.

 

1999'da PKK Lideri Abdullah Öcalan'ın komplo ile Türkiye'ye getirilmesinin ardından yapılan ilk Newroz kutlamasında on binlerce kişi Türkiye ve bölge kentlerinde alanlara çıktı. İnsan Hakları Derneği'nin (İHD) açıkladığı rapora göre Türkiye ve Kurdistan genelinde 8 bin 174 kişi Newroz kutlamalarında gözaltına alındı. Birçok yerde ise polis ve halk arasında çatışmalar yaşandı. Polis saldırılarına karşı direnen Kürt halkı, her yerde Newroz ateşini yaktı.

 

2000'de izinli Newroz: On binler katıldı

 

Bölge kentlerinde sabahın ilk saatlerinde Newroz kutlaması yapılacak alanlar dolmaya başladı. Ulusal kıyafetleri ile gelen kadınlar, gençler halaylara durdu. HADEP öncülüğünde Amed’de yapılan izinli Newroz'a 20 bini aşkın kişi katıldı. Yer yer polisle kitlenin gerildiği anlar da yaşandı. Türkiye kentlerinde de Kürt halkı sokakları Newroz alanlarına dönüştürdü.

 

Dört bir yanda Newroz ateşi yakıldı

 

Mersin'de 70 bini aşkın, Amed’de 500 bini aşkın kişi, Adana'da 40 bin, Gaziantep'te 30 bin kişinin katıldığı Newroz kutlamaları 2001 yılında neredeyse her kentte yapıldı. 2002’de ise yasağa rağmen Newroz büyük bir coşku ile kutlandı. Ancak İstanbul’da yapılmak istenen kutlamaya saldıran polis, 500 kişiyi işkenceyle gözaltına aldı. Gözaltı ve saldırılara rağmen halk, Esenyurt’ta bulunan dönemin HADEP İlçe binası önünde ateş yakarak halaylar çekti. 

 

Eskişehir, Antalya, Ankara, İzmir, Adana, Bursa, Kocaeli, Kayseri, Adapazarı, Osmaniye gibi birçok kentte de kutlamalar yapıldı. 

 

Öte yandan Mêrdîn’de (Mardin) yapılan kutlamalara katılan 70 öğrenci hakkında soruşturma açılırken, 2 kişi ise tutuklandı. 2002 Newrozu Kurdistan kentlerinde ise binlerin katılımı ile kutlandı. Birçok kentte saldırılar tanınmadı.

 

2005: Demokratik Konfederalizm ilan edildi

 

2003-2004-2005 ve 2006 yılının gündemi ise Abdullah Öcalan üzerindeki tecrit oldu. 2003 ve 2004'te iktidarın baskısına rağmen alanları dolduran kitle, 2005 ve 2006'da "Serok Apo'ya Özgürlük" şiarıyla alanları doldurdu. 2005 yılında yüz binlerce kişi Diyarbakır Newrozu’nda bir araya gelirken, diğer kentlerde de kutlamalar yapıldı.  Demokratik Konfederalizm ilan edildi. Öte yandan il il polis saldırıları yaşandı ve yüzlerce kişi Türkiye ve bölge genelinde gözaltına alındı.

 

2006 yılında ise 7'den 70'e herkes alanlara aktı. Amed’in her sokağı ve her mahallesinde çatışmalar yaşandı. Abdullah Öcalan üzerinde süren tecride karşı yapılan eylemler kısa sürede tüm bölgeye yayıldı. Çatışmaların büyümesinden 3 gün önce, 21 Mart günü Newroz kutlamaları için bölgenin tüm kentlerinden, köylerinden, Türkiye metropollerinden Kürtler Amed Newrozu’na akın etti. Yüzbinlerce kişinin katıldığı Newroz kutlamasında kitle Abdullah Öcalan'ın özgürlüğünü talep ederek, "Bijî Serok Apo" sloganını attı.

 

Newroz alanlarını yüzbinler doldurdu

 

2007 yılında 56 kentte yapılan Newroz kutlamalarına yüzbinlerce kişi katılırken, 165 kişi ise gözaltına alındı. Gözaltılara rağmen halk mahalle ve sokaklarda gece geç saatlere kadar kutlamalara devam etti.

 

2008 yılında ise Newroz kutlamaları yasaklandı. Yasağı tanımayan Kürt halkı Newroz kutlamaları için alanlara çıktı. Kurdistan genelinde on binlerce kişi sokaklara çıkarken, her yerde polis saldırısı gerçekleşti. Wan (Van) ve  Colemêrg’de (Hakkari) yaşanan saldırılarda 3 kişi yaşamını yitirirken, yüzlerce kişi gözaltına alındı.

 

2009, 2010 ve 2011 yıllarında yapılan izinli Newroz kutlamalarında kimsenin burnu kanamazken, hükümetin Newroz üzerinden Kürt halkının sabrını sınamaya çalıştığı aşikardı. 2009-2010 ve 2011 yıllarında Newroz alanını yüzbinler doldurdu.

 

2012: 2 kişi yaşamını yitirdi, 178 yaralı, 500'e yakın gözaltı

 

2012 yılı ise büyük çatışmalara ve direnişlere tanık oldu. AKP'nin Kürt politikası Kurdistan’da kaos yaratırken, Kürt halkına yönelik yoğun saldırılar gerçekleştirildi. Newroz kutlamalarının yasaklanmasına karşı alana çıkan binlerce kişi, saldırıya maruz kaldı. Saldırılarda İHD raporuna göre 2 kişi yaşamını yitirdi, 178 kişi yaralandı, 500'e yakın kişi gözaltına alındı. Amed’de yasak tanımayan kitle tüm saldırılara rağmen sokak aralarında toplanmaya ve sloganlar atmaya devam etti. Amed, Êlih, Şirnex, Colemêrg, ve Wan’da Newroz’dan günlerce önce başlayan eylemler, alanların yasaklanmasına rağmen büyüyerek her yere yayıldı.

 

Tarihi 2013 Newroz'u: Barışa merhaba

 

Büyük Amed Newrozu’nda alanda milyonlarca kişi bir aradaydı. Heyecan ve coşku erken saatlerinden başlamıştı. Kent dışından gelen yüzlerce kişi gece Newroz'un gerçekleşeceği Newroz Park'a gelerek burada sabahladı. Abdullah Öcalan'ın mesajının okunduğu Newroz'da yeni dönem başlıyordu. Çatışmasız, kanın dökülmeyeceği, gözyaşının akmayacağı bir süreç. Herkesin özlemini çektiği ve uğruna binlerce bedel ödenen bir "Barış süreci".  Sadece Kürtler açısından değil Türkiye halkları açısından da bu süreç sahiplenilmişti. Onlarca yazar, akademisyen, sanatçı, siyasetçi süreci kutlamış ve Abdullah Öcalan'ın fikirlerine sahip çıkmıştı. Mesaj okunduğu sırada alanda bulunan milyonlarca Kürt, 40 yıldır bugünü bekliyordu. Uğruna bedenlerini ateşe verdikleri, direndikleri, serhıldanlar başlattıkları Newroz ateşinin gölgesinde, "Barış"a "merhaba" dediler.

 

Kan ve gözyaşı olmadan Newroz...

 

“Çözüm” sürecinin devam ettiği 2014’te Newroz yine birçok kentte coşkuyla kutlandı. Amed’deki kutlamada, milyonlar bir araya geldi. Abdullah Öcalan’ın mesajının Kürtçesini BDP Grup Başkanvekili Pervin Buldan, Türkçesini ise İstanbul Milletvekili Sırrı Süreyya Önder okudu.

 

2015 Newrozu’nda da onlarca kentte kutlamalar yapıldı. 21 Mart günü Amed’de yapılan Newroz kutlamasına ise 2 milyonu aşkın kişi katıldı. PYD Eşbaşkanı Asya Abdullah ve ABD, İngiltere, Fransa, Avustralya gibi ülkelerin de aralarında bulunduğu 25 ülkenin büyükelçiliklerinden müsteşarlar, gazeteci, aydın, yazar, sanatçı, akademisyen, siyasetçi, diplomat, parlamenterlerin de bulunduğu toplam 437 konuk milyonlarla beraber Newroz kutlamasını izledi.

 

Türk, Kürt, Alevi, Ermeni, Çerkez, Arap demeden her dinden, ırktan, kültürden insanlar Newroz alanlarında omuz omuza halaya durdu.

 

Açlık grevi direnişlerinin ruhu Newroz ateşiyle birleşti

 

2016'da ise buzdolabına kaldırılan “Çözüm” sürecinin ardından 90'lar politikası devreye sokuldu. Polisler tarafından asılan pankartlar indirildi, alanda hoparlörden verilen müzikler kısılmaya çalışıldı. Buna rağmen halk kutlamaya devam etti. Abdullah Öcalan’ın önceki Newroz’da yolladığı mesajlar yeniden okundu.

 

2017 yılında referandum öncesine denk gelen Newroz mitingi 33 merkezde “Mutlaka Kazanacağız” şiarıyla kutlanırken, milyonlarca Kürt "Başkanlık sistemine hayır" dedi.

 

2018 ve 2019 yıllarında ise devletin tüm baskı ve sindirme politikalarına rağmen milyonlar alanlarda oldu. 2019'da Abdullah Öcalan'ın üzerinde ağırlaşan tecridin sonlanması için başlatılan açlık grevleri direnişlerinin ruhu Newroz ateşiyle birleşti.

 

Newroz ateşi milyonlara ulaştı

 

2020 yılının 21 Mart'ında da pandemi nedeniyle kitlesel kutlamalar yapılmadı. Siyasi partiler tarafından şiar belirlenip, mesajlar verilirken, haftalar öncesinden başlatan hazırlıklara rağmen Newroz mitingleri tüm bölge ve Türkiye kentlerinde iptal edildi. Çin'de başlayan ve tüm dünyaya hızla yayılan salgın nedeniyle halkın sağlığını göz önüne alan Kürt siyasi partiler, kitlesel kutlamaları gerçekleştirmeme kararı aldı.

 

Ancak Halkların Demokratik Partisi (HDP) ve Kürt siyasi partiler öncülüğünde 20 Mart akşamı balkonlarda, pencerelerde, sokaklarda küçük ateşler yakılarak Newroz'a "Merhaba" denildi. Dijital medyada milyonlarca kişi çektikleri videoları paylaşarak, #NewrozHerYerde ve #NewrozPirozBe hashtag'ı ile Newroz'u kutladı.

 

2021 Newroz’u

 

Pandemi sonrası katılımın yüksel olması açısından beklentinin az olduğu Newroz’du. Ancak her şeye rağmen bu yıl da halk Newroz alanlarını doldurdu. Yüzbinlerce kişinin katıldığı Newroz’larda Abdullah Öcalan’ın özgürlüğü, ulusal birlik, HDP’ye dönük baskılar, Kürt halkının anadil hakkı ve Türkiye’nin Rojava’ya Efrîn’e, Kobanê’ye dönük saldırı planlarına dikkat çekilerek, Kürt halkının talepleri bir kez daha gür sesle sıralandı. Newroz’a tahammülsüzlük gösteren devlet, Cizîr, Sêrt, Êlih, Amed ve Newroz’un kutlandığı birçok kentte onlarca kişiyi gözaltına aldı.

 

2022 Newrozu

 

Amed’de kutlanan tarihi Newroz, hem direnişe hem coşkuya hem iradeye sahne oldu. Bariyerler, barikatlar yıkılarak aşıldı, tüm engel ve saldırılara rağmen kitle bir milyonu aştı. Diğer kentlerde de durum farklı değildi. Devletin tüm engelleme girişimlerine rağmen halk tüm alanları doldurdu ve büyük bir coşkuyla Newroz’u kutladı. Her sene olduğu gibi bu sene de tüm gözler Amed’de ve Amed’den verilecek mesajlardaydı. 2013 Newrozu’ndan itibaren en önemli mesajların ve Kürt halkının taleplerinin en net şekilde yükseldiği yer Amed Newrozu oluyor. Bu sene de özellikle Newroz’un engellenmesine dönük provokasyon yapan polislere karşı çok net bir duruş vardı. Polislerin gençlere saldırması, gözaltı yapmaya çalışması, alanın dışında bekleyen binlerce kişiyi alana almaması, sahneye çıkarak müziğe müdahale etmesine karşı HDP’li Ayşe Acar Başaran “Bugün burada tüm arkadaşlarımızla Newroz’umuzu kutlayacağız. Dışarıda bekleyen arkadaşlarımız içeri alınsın. Onlar içeri alınmadan biz kutlamayı başlatmayacağız. Onlar içeri alınmazsa biz bugün her sokağı, her mahalleyi Newroz alanına çeviririz” diyerek seslendi.

 

Bu açıklamanın ardından alana alınmayan kitle alanın dışında bekledikleri her yerde küçük ateşler yakarak Newroz halayına durdu. Ancak burada da kitleye saldırı gerçekleşti. Tüm bunlara rağmen polisler geri adım attı ve dışarıda bekleyen binlerce kişi alana gelerek Newrozu kutladı.