HABER MERKEZİ - Tarihsel olarak doğanın canlanışı, direniş ve diriliş sembolü olan günümüzde de özgürlük mücadelesinin zirveye çıktığı gün olarak anlam bulan Newroz, Ortadoğu’dan Balkanlara, Kafkasya’ya kadar geniş bir coğrafyada karşılanıyor. 

 

Newroz’a sayılı günler kala başta Kürt halkı olmak üzere halklar alanlara  çıkmaya hazırlanırken bu yılki direnişin temelinde yaşanan depremden dolayı görev ve sorumluluklarını yerine getirmeyen iktidara, devlete öfke var.

 

Newroz,  Kürt halkı için yeni gün, yeniden doğuş, diriliş anlamı taşırken binlerce yılı bulan tarihi ile sadece Kürtlerin değil, birçok halka mal olmuş ve geniş bir coğrafyada kutlanan bir bayram. Newroz’a doğru giderken halklar için anlam taşıdığına bir kez daha bakmak, hatırlamak önemli. 

 

Onlarca ülke ve halk kutluyor

 

Newroz günümüzde başta dört parça Kurdistan olmak üzere Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Çin, Gürcistan, Hindistan, Irak, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Kosova, Kıbrıs, Kuzey Makedonya, Özbekistan, Pakistan, Rusya, Sırbistan, Suriye, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna’ya kadar uzanan geniş bir coğrafya ve halkların bulunduğu yerlerde karşılanmaya devam ediyor. 

 

Gece ve gündüzün eşitlenmesi

 

Halkların diriliş ve direniş anlamı yüklediği Newroz doğanın canlanışı ve baharın gelişi olarak da tanımlanır. Baharın ilk günü, kuzey yarım kürede güneşin ekvatora dik olarak geldiği ve gece ile gündüzün eşitlendiği zaman olarak ele alınır. Yine kuzey hem de güney kutbu aynı anda gündoğumu hattına girdiği ve gün ışığının her iki yarımküre arasında eşit olarak paylaşıldığını ifade eder.

 

Buzul çağına dayanıyor

 

Yapılan araştırmalar Newroz’un tarihsel gelenek olarak çok daha eskilere dayandığını gösterir. En son buzul çağının öncesinde yani 15 bin yıl öncesine dayandığını belirtilir. Avcılıktan yerleşik yaşama hayvancığa geçişin temsili olarak ifade kazanır. Mevsimin değişmesi kışın ardından gelen baharla birlikte doğanın canlanması bolluk ve bereket olarak ele alınıp kutlamalar başlatıldığı belirtilir. Dolayısı ile Newroz’un tarihsel bir gelenek haline alması çok daha eskilere dayanır.

 

Farklı isimler veriliyor 

 

Geniş bir coğrafyada kutlanan bu bayram halklar tarafından da farklı farklı adlandırılır. Kürtler Newroz, Azerbaycan’da Novruz, Kazakistan’da Nawrız, Kırgızistan’da Nooruz, Kirim’de Navrez, Batı Trakya’da Mevris, Arnavutluk’ta Sultan Newruz gibi isimlerle kutlanır. Yine Ortadoğu’dan Kafkaslara, Balkanlara diğer halklar da farklı farklı isimler verdikleri bayramlarını kutluyor.

 

Dünya Newroz Bayramı

 

Bin yıllardır halklar tarafından anlamlar yüklenerek kutlanan Newroz’u Birleşmiş Milletler Manevi Kültür Mirası Kurulu 2009 yılında Birleşik Arap Emirlikleri’nin başkenti Abu Dabi’de yaptığı toplantıda Dünya Manevi Kültür Mirası Listesi’ne aldı. 2010 yılında da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu (BMGK) 21 Mart’ı Dünya Newroz Bayramı olarak ilan etti.

 

Nerede nasıl hangi isimlerle kutlanıyor?

 

Newroz günümüzde geniş bir coğrafyada birçok halk, ulus ve toplum tarafından coşku ile büyük etkinliklerle kutlanır. Kimi ülkelerde Newroz’un nasıl kutlandığını derledik. 

 

İran’da ilk gün

 

İran’da Newroz önemli bir bayram olarak ele alınır ve kutlanır. İran güneş takvimine göre ilk ay olan Farvardin'in ilk günüdür.  Tüm İran genelinde kutlamaların yanı sıra 5 günlük resmî tatil ilan edilir ve kutlamalar yapılır. “Hacı Firuz” bu süreçte çocuklara hediyeler dağıtır. 

 

Afganistan'da iki hafta boyunca kutlama

 

Afganistan Newroz kutlamalarının en uzun sürdüğü yerlerdendir. Newroz kutlamaları burada 2 hafta boyunca devam eder. Günler öncesinden hazırlıklar başlar. Hazırlıklar arasında “Haft mewa” yani “Yedi meyve”nin yanı sıra özel yemekler hazırlanır. Yine Kabilliler erguvan çiçeklerinin açtığı yerlere giderek piknik yaparlar.  Afganistan’daki Newroz kutlamasının dikkat çekici bir diğer yanı da Jashni Dehqan denilen Çiftçiler Bayramı’dır.  Çiftçiler, yeni yılın ilk gününde üretimin desteklenmesi için yürüyüş yapılır.  

 

Kırım’da Navrez…

 

Tatarların Navrez adıyla kutladıkları Newroz, coşkulu kutlamalara sahne olur. Erkenden kalkan halk ağaçtan dal kesip, çiğdem, kardelen gibi erken bahar çiçekleri asar. Dalı alan çocuklar gruplar halinde kapıları dolaşarak “Navrez” türküsü söyler. Gittikleri her evde yumurta, şeker gibi yiyecekler kendilerine verilir.

 

Bahailerde bayram ve dini tatil

 

İrani olan ve günümüzde Avrupa ve Amerika’da de yaşayan Bahai inancı mensupları Naw-Ruz olarak isimlendirdikleri günü hem bayram hem de dini bir tatil günü olarak kutluyor.  Bir yeni yıl kutlamasının yanı sıra tutulan 19 günlük orucun da bittiği gündür. Bahai inancına göre, Ala ayının bitişi ve Baha ayının ilk günüdür Newroz. 

 

Kürtlerde bir efsane, diriliş ve direniş

 

Birçok ülkede kutlanan Newroz’un anlamı Kürtlerde bir efsanenin giderek günümüzde diriliş ve direnişten özgürlükte ısrar mücadelesine dönüştü. Milattan Önce (MÖ) Asur Kralı Dehak’a karşı Demirci Kawa’nın verdiği mücadelenin başlangıç günüdür Newroz. Paki nasıl bir diriliş gününe dönüşte Newroz Kürtlerde? Efsaneye göre Asur Kralı Dehak omuzunda iki yılanın belirtiği bir hastalığa yakalanır. Bunun tedavisi için de iki gencin beyninin yaralarına sürülmesi önerilir hekimler tarafından. Ve bunun üzerine Dehak her gün iki Kürt gencinin beyninin getirilerek yaralarına sürülmesi emrini verir.  

 

Kürt gençleri dağlara sığınır

 

Dehak’ın sarayındaki Kürt aşçıların iki gençten birini dağlara gönderdiği ve yerine kestikleri keçilerin kanlarını yaralara sürdüğü söylenir. Dağlara sığınan ve burada toplanan gençlerin sayısının çoğalması ile Dehak’a karşı isyan başlatılır. Çocuklarını yitiren Kawa, katledilen gençlerin hem de kendi çocuklarının intikamını almak için isyana öncülük edeceği fırsatı bekler. Çocuklarını almaya geldiklerinde de kendisinin getireceğini belirterek vermez ve çocuklarıyla Dehak’ın sarayına gider.  Çocuklarını öldürecek gibi yapan Kawa, Dehak’ın kafasına vurur onu öldürür ve sarayı da ateşe verir.  Ateşi gören dağlardaki gençler bunu yaktıkları ateşlerle kutlar. Dehak’ın öldürülüşü ve sarayının ateşe verildiği günü Kürt halkı yeni gün, diriliş günü olarak kutlamaya başlar. Dehak’ın sarayının yakılması bir efsanenin anlatımıdır. Ancak Kürtler tarihten günümüze Newroz’u daha da anlamlandırarak özgürlük mücadelesini yükseltme gününe dönüştürür.