Yeşim Oruç 

 

HABER MERKEZİ - “Kuzey Anadolu Fay Hattı”, “Doğu Anadolu Fay Hattı” ve “Batı Anadolu Fay Hattı” ile deprem kuşağında bulunan Kurdistan ve Türkiye’de 1500'lü yıllardan itibaren farklı zamanlarda 7 ve üstü büyüklüğünde 23 deprem meydana geldi.

 

Mereş’in Bazarcix (Pazarcık) ve Elbistan ilçelerinde meydana gelen iki büyük depremin ardından can kayıpları her saniye artarken arama kurtarma çalışmaları da devam ediyor. On binlerce kişinin yaşamını yitirdiği, on binlerce evin yıkıldığı depremlerin ardından yaraları sarmak için başlatılan kampanyalar ise sürüyor. Büyük can kayıplarına yol açan depremlerle birlikte dünyada, Kurdistan ve Türkiye’deki depremler ve alınmayan tedbirler de  bir kez daha gündeme geldi.  

 

Her yıl 500 bin deprem

 

Dünyada her yıl yaklaşık 500 bin deprem meydana geliyor. Bu depremlerden sadece beşte biri hissedilirken yaklaşık 100’ü hasara neden oluyor. Sismik açıdan oldukça aktif bir ülke olan ve Avrasya-Arap-Afrika levhası arasında yer alan Türkiye ve Kurdistan da  Kuzey Anadolu Fay Hattı, Doğu Anadolu Fay Hattı ve Batı Anadolu Fay Hattı ile deprem kuşağında bulunuyor.

 

Depremin şiddeti neye göre belirleniyor?

 

Herhangi bir derinlikte olan depremin şiddeti, yeryüzünde hissedildiği bir noktadaki etkisinin ölçüsü anlamına geliyor. Yani depremin yapılar, doğa ve insanlar üzerindeki etkilerinin ölçüsü depremin şiddeti olarak ifade ediliyor. Bu şiddet, uzun yıllar boyunca diğer depremler göz önüne alınarak hazırlanan şiddet cetveline göre değerlendiriliyor. Bir deprem meydana geldiğinde o bölgede meydana gelen etkiler gözleniyor. Ardından bu etkiler, şiddet cetvelinde hangi dereceye uygunsa o şekilde sınıflandırılıyor. Deprem şiddet cetvellerinde, şiddetler romen rakamıyla gösteriliyor.

 

Hasara yol açan ve açmayan depremler

 

“Mercalli Cetveli (MM)” ve “Medvedev-Sponheur-Karnik (MSK)” günümüzde kullanılan başlıca şiddet cetvelleri. Bu cetvellere göre şiddeti “V” ve daha küçük olan depremler, genellikle yapılarda hasar meydana getirmiyor. Ve insanların depremi hissetme şekline göre bir değerlendirmeye tabii oluyor. “VI-XII” arasındaki şiddetler ise, depremlerin yapılarda meydana getirdiği hasar ve kırılma, yarılma, heyelan gibi bulgulara dayanılarak değerlendiriliyor.

 

Depremin şiddeti sonradan belirlenebiliyor

 

Bir deprem meydana geldiğinde, sismoloji merkezleri tarafından açıklanan değerlere göre sadece büyüklüğü ifade edilebiliyor. Şiddeti ise deprem sonrası, etkilenen bölgelerdeki yarattığı sonuçlara göre belirleniyor.

 

Türkiye’de meydana gelen büyük depremler 

 

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) verilerine göre, 2020’de 33 bin 824 yer sarsıntısı kaydedildi. Bir yıl önceki verilerle kıyaslandığında, deprem sayısında yüzde 44’lük artış gözlendi. Türkiye'de gerçekleşen büyüklüğü 4 ve üzerinde olan deprem sayısı da 322.

 

7 ve üstü 23 deprem

 

Öte yandan Türkiye ve Kurdistan’ın bulunduğu coğrafyada, 1500'lü yıllardan itibaren farklı zamanlarda 7 ve üstü büyüklüğünde 23 deprem meydana geldi. Türkiye'de 10 Eylül 1509'da 7.2 büyüklüğünde "Büyük İstanbul Depremi", 23 Şubat 1653'de 7.5 büyüklüğünde "Doğu İzmir Depremi", 17 Ağustos 1668'de 8 büyüklüğünde "Anadolu Depremi", 10 Temmuz 1688'de 7 büyüklüğünde "İzmir Depremi", 3 Nisan 1881'de 7.3 büyüklüğünde "Sakız Adası Depremi" ve 10 Temmuz 1894'te 7 büyüklüğünde "İstanbul Depremi" meydana geldi.

 

Erzîngan depremi 

 

27 Aralık 1939'daki 7.9 büyüklüğündeki Erzîngan depreminde yaklaşık 33 bin kişi hayatını kaybetti, 100 bin kişi yaralandı ve 116 bin civarında bina yıkıldı. Erzîngan depremi, dünyada meydana gelen büyük depremlerden biri olarak sayılıyor. Bu deprem, Kurdistan sınırları içerisinde yaşanmış en büyük sarsıntı oldu. Depremle birlikte ilk defa Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın varlığı anlaşılmaya başlandı ve Türkiye'de depremle ilgili konular ele alındı.

 

Ebex depremi 

 

Kurdistan coğrafyasında olan depremlerden biri de 24 Kasım 1976’da yaşanan Ebex (Çaldıran) depremi. Yerel saatle 12.22'de merkez Ebex olan 7.5 büyüklüğündeki depremde 3 bin 840 kişi yaşamını yitirdi, 9 bin 232 bina hasar gördü. 2 bin kilometrekarelik bir alandaki evlerin yüzde 80'i yıkıldı. Depremin yanı sıra bölgede gece hava sıcaklığının -17 dereceye kadar düşmesi sonucu donma nedeniyle de ölümler oldu. Yağmur ve kar yağışları nedeniyle kurtarma ve yardım çalışmaları gecikti. Deprem en çok Bêgirî ve çevre ilçeler olan Erdîş (Erciş) ve Qelqelî’de (Özalp) can ve mal kaybına sebep oldu. 3 bin 304 kişilik nüfusa sahip Ebex’de evlerin yüzde 95'i yıkıldı ve 615 kişi hayatını kaybetti. 

 

Gölcük depremi 

 

17 Ağustos 1999'da yerel saatle 03.02'de merkez üssü Gölcük olan 40,70 kuzey enlemi ile 29,91 doğu boylamında 7.4 büyüklüğündeki 45 saniye süren Gölcük depremi sadece Kocaeli’de değil, Ankara'dan İzmir'e kadar geniş bir bölgede ve Marmara'da hissedildi. Türkiye'nin deprem geçmişinde "en uzun deprem" olarak biliniyor. Resmi olarak 17 bin 118 kişinin yaşamını yitirdiği, 25 bine yakın kişinin de yaralandığı açıklandı. Depremden en çok etkilenen Kocaeli'de 9 bin 477 kişi yaşamını yitirdi, 9 bin 881 kişi de yaralandı. Depremde 285 bin 211 ev, 42 bin 902 işyeri hasar gördü. 2010 yılında yayınlanan Meclis Araştırması Raporu'nda hayatını kaybeden kişi sayısı 18 bin 373 olarak güncellendi.

 

Düzce depremi 

 

12 Kasım 1999’da saat 18.57’de Düzce’de 30 saniye süren 7.2 büyüklüğündeki depremde, 894 kişi hayatını kaybetti, 2 bin 679 kişi yaralandı ve binlerce kişi evsiz kaldı. AFAD verilerine göre, 1999'daki depremlerde Düzce genelinde 16 bin 666 konut, 3 bin 837 iş yeri ağır hasar gördü, 10 bin 968 konut ile 2 bin 573 iş yerinde orta hasar, 13 bin 70 konut ve bin 606 iş yerinde ise az hasar tespit edildi. 73 kilometre uzunluğunda olan Düzce fayının 30 kilometrelik batı bölümü 17 Ağustos 1999 depreminde kırıldı. Bu deprem, fayın 43 kilometre uzunluğundaki doğu bölümünün kırılması sonucunda oluşurken deprem Ukrayna'dan bile hissedildi. Düzce depremi, 17 Ağustos 1999’daki kırılmaların Düzce fayının doğu bölümün tetiklemesi sonucu meydana geldi.

 

Çewlîg depremi 

 

Çewlîg depremi, 1 Mayıs 2003 tarihinde yerel saatle 03.27'de gerçekleşti, Kürdistan’ın birçok kentini etkileyen 6.4 büyüklüğündeki deprem dolayısıyla en az 176 kişi yaşamını yitirirken, 625 bina çöktü veya ağır hasara uğradı. Öte yandan bu depremden dolayı Çeltiksuyu’ndaki yatılı okulda koğuş bloku çökmesi nedeniyle 84 can kaybı meydana geldi. 

 

Wan depremi 

 

Wan’ın merkeze bağlı Tabanlı köyü merkez üssü olan 7.2 büyüklüğündeki deprem, 23 Ekim 2011’de saat 13.40’da meydana geldi. Kurdistan ve Türkiye genelinde depremin yaralarını sarmak için yurttaşlar her yerden seferber olurken, bu kez de 9 Kasım 2011 günü saat 21.20’de Wan merkeze 16 kilometre uzaklıktaki Artemêtan (Edremit) ilçesinde, 5.6 büyüklüğünde yeni bir deprem yaşandı. Her iki deprem de, bölgenin tamamında hissedilirken, büyük tedirginliğe yol açtı. 23 Ekim ve 9 Kasım 2011 tarihlerinde yaşanan depremlerde toplamda 601 kişi yaşamını yitirdi, bin 966 kişi yaralandı Depremden dolayı 252 kişi ise sağ olarak kurtarıldı. 

 

Xarpêt depremi 

 

Xarpêt’in Sîvrîce ilçesine bağlı Çevrimtaş köyü merkez üssü ve büyüklüğü 6.8 olan deprem, 24 Ocak 2020’de saat 20.55’te meydana geldi. Çevre il, ilçe ve köylerde de hissedilen depremden dolayı 41 kişi hayatını kaybederken, binin üzerinde insan yaralandı. Birçok kentten yardım ekiplerinin geldiği kentte arama kurtarma çalışmalarında 45 kişi enkazdan sağ olarak çıkarıldı. 

 

Seferihisar depremi 

 

30 Ekim 2020'de İzmir'in Seferihisar ilçesi açıklarında 6.6 büyüklüğünde deprem meydana geldi. Deprem, yerin yaklaşık 16,54 kilometre derinliğinde gerçekleşti. 30 Ekim'de meydana gelen 6.6 büyüklüğündeki deprem sonrasında 48'inin büyüklüğü 4'ün üzerinde olmak üzere toplam 3 bin 630 artçı sarsıntı kaydedildi. Depremde 116 kişi hayatını kaybetti, bin 34 kişi ise yaralandı.

 

Dünyaya bakış 

 

Ourworldindata sitesinin Amerikan Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’ne (NOAA) bağlı Ulusal Jeofizik Veri Merkezi’nin (NGDC) derlediği verilere göre,  depremlerde yaşanan en yüksek can kaybı sayılarına dair tahminleri içeriyor. Bazı veriler ise daha yakın zamanda olduğu için resmî açıklamalara dayanıyor.

 

Çin depremi 

 

Buna göre tarihte bilinen en çok can kaybının yaşandığı deprem 1556 yılında Çin’de yaşandı. Shaanxi merkezli 8 büyüklüğündeki depremde 830 bin kişinin yaşamını yitirdiği tahmin ediliyor. 837 kilometre genişliğinde bir alan etkilenirken bazı şehirlerde nüfusun yüzde 60’ının hayatını kaybettiği belirtiliyor.

 

Haiti depremi 

 

Haiti’de 2010 yılında 7 şiddetinde meydana gelen depremde 316 bin kişi yaşamını yitirdi. Haiti hükümeti ise bu sayının 220 bin olduğunu savunuyor.

 

Antakya depremi 

 

Bugün Türkiye sınırları içinde yer alan Antakya ise tarih boyunca en çok can kaybının yaşandığı şehirlerden. 115 yılında 7.5 şiddetinde olan depremde 260 bin kişinin yaşamını yitirdiği tahmin ediliyor.Tahmini hesaplamalara göre 525 yılında 7 büyüklüğündeki depremde ise 250 bin kişinin hayatını kaybetti.

 

Tangshan depremi 

 

Çin’in Tangshan bölgesinde 1976’da meydana gelen 7.5 büyüklüğündeki depremde ise 243 bin kişi hayatını kaybetti.

 

Gyzndzha depremi

 

Azerbaycan’ın Gyzndzha bölgesinde 1139 yılındaki depremde 230 bin kişi yaşamını yitirdi. 

 

Endonezya depremi 

 

2004’te Endonezya’nın Sumatra kentinde 9.1 şiddetindeki depremde 228 bin kişi hayatını kaybetti. Deprem sonrası meydana gelen tsunamide dalgaların boyu 30 metreye kadar ulaştı.

 

İran’da ve Gansu’da depremler

 

İran’da 856 yılında,  Çin’in Gansu bölgesinde ise 1920’de meydana gelen depremlerde 200 bin kişinin hayatını kaybettiği tahmin ediliyor.

 

Ermenistan ve Japonya depremleri 

 

Ermenistan’ın Dvin bölgesinde 893 yılındaki depremde 150 bin, Japonya’nın başkenti Tokyo’da 1923 yılında 7.9 büyüklüğündeki depremde 143 bin kişi hayatını kaybetti.