'Rêya çareseriyê têkoşîna hevpar a jinê û xweparastin e' 

 

Rozerîn Gultekin

 

STENBOL - Psîkolog Esra Kahraman, diyar kir ku tundî li her qadê bi taybetî fîzîkî, civakî, hestyarî, zayendî û aborî li her qadê tê meşandin û destnîşan kir ku çareserî têkoşîna hevpar a jinan û xweparastinê ye. Esra got, "Ji bo afirandina cîhaneke bê şîdet, pêwîst e jin li ser xalên hevpar hev bibînin."

 

Ji 25’ê Mijdarê Roja Têkoşîna li Dijî Tundiya li Ser Jinê ya Cîhanê re tenê çend roj mane, jin weke tevahiya salê li her qadê dengê xwe bilind dikin û çalakiya xwe bilind dikin. Yek ji mijarên girîng ên ku jin dengê xwe li ser bilind dikin ew e ku şîdet çi ye û divê li dijî tundiyê xweparastineke çawa bê pêşxistin. Derûnnas Esra Kahraman der barê cureyên tundiyê û xweparastinê de nirxandin kirin.

Cureyên şîdetê ya alava serdestiyê

 

Esra Kahraman anî ziman ku şîdet amûreke serdestiyê ye û got ku ew amûreke zextê ye ku di her qadê de belav dibe û bi taybet di warê fîzîkî, civakî, hestî, zayendî û aborî de gelek cureyên wê hene. Esra got, “Tundî weke amûreke kontrolkirina civak û kesan tê bikaranîn. Cureyên şîdetê hene. Gelek cureyên tundûtûjiyê yên wekî fîzîkî, derûnî, aborî, zayendî, devkî û çandî hene. Di civakê de tenê şîdeta fizîkî tê xuyakirin. Kes tenê dema şîdeta fizîkî dibînin hewl didin ku xwe bigihînin mekanîzmayeke serlêdanê. Ger şîdeta derûnî li kesekê bê kirin, em nikarin bibêjin ku şîdeta aborî lê nayê kirin. Hemû cureyên şîdetê bi hev ve girêdayî ne. Ger tundiya fîzîkî hebe, tundiya derûnî jî heye. Şîdeta fizîkî ew şîdeta ku ji bo zerarê dide laşê mirov tê bikaranîn. Zirarkirina yekitî û rûmeta ferd, heqaret, rûreşkirin, şîdeta derûnî. Şîdeta psîkolojîk jî şîdeta devkî ye. Şîdeta aborî cureyek tundûtûjiyê ye ku pir caran nayê dîtin lê pir tund e. Mînak desteserkirina keda jinên ku li malê dixebitin û desteserkirina mûçeyên wan, tundiya aborî ye. Ji aliyê din ve ku jin di warê statûyê de di asteke bilind de ye jî şîdetê dibînin, ji ber ku statûya jinê ya bilind weke tehdît tê dîtin û jin dîsa tundiyê dibînin. Şîdeta zayendî bi darê zorê li jinê tê kirin. Gelek caran jin nizanin ku di têkiliyên zewacê de tundiya zayendê li wan tê kirin."

 

'Neheviya zayendî tundî ye'

 

Esra Kahraman bal kişand ser rola sêwirana civakî ya ku bi newekheviya zayendî tê afirandin û rola wê ya di zêdekirina şîdetê de û got, “Zayend taybetmendiyên biyolojîk ên ferd e. Zayendî ew rolên ku civak li gorî zayenda xwe ji kesan re destnîşan dike. Ji bo parastina parastina baviksalarî newekheviya zayendî diparêzin. Em newekheviya zayendî di dewletên neteweperest û yekperest de zêdetir dibînin. Ji bo ku ev pergala heyî were domandin, zext û bêdengkirin tê nîqaşkirin û ev yek herî zêde li ser jinan tê meşandin. Şîdet jî bi zanebûn tê mezinkirin. Neheviya zayendî tundî ye."

 

Dema şîdet li jinê tê kirin jî dîsa jin tê sûcdarkirin

 

Esra Kahraman bal kişand ser wê li dijî tundiyê rêbazeke çawa bimeşînin û wiha got: “Em li cihên ku tundî lê zêde dibe atolyeyan li dar dixin. Gihîştina mekanîzmayên serîlêdanê pir kêm e. Ji 20 jinên tevli komxebatê dibin 15 jê haya wan jê tunebû ku tundî li wan tê kirin. Stenbol bajarekî wiha ye ku gelek kes koçî vir bûne. Jina ku neçarî koçberiyê tê kirin, ji xizmetên bi zimanê xwe yên zikmakî nikarin fêdeyê bigirin, ev jî şidetek e, lê ev yek ji tundiya li ser jinê ya di nava malbatê de ne cuda ye. Em wek Komeleya Dema Jinê û navenda hevgirtina jinan jî serlêdanên şîdetê distînin û destekê didin jinan, lê dema em li serlêdanên hatine kirin dinêrin, jin tenê dema digihîjin asta dawî serlêdanê dikin. Sedema van jî sîstema li ser newekheviya zayendî ye. Bi gelemperî, bêbawerî heye ji ber ku mirov dema hewl didin ku pirsgirêkê çareser bikin dibêjin ku heke ez serlêdanê bikim dê çi bibe. Armanca me ew e ku em rave bikin ka şîdet çi ye û haya mirovan ji çavkaniyên hêza li dijî tundiyê çêbikên." Esra destnîşan kir ku jin ji ber ku şîdetê dibînin jî tên sûcdarkirin û diyar kir ku ev yek encama newekheviya zayendî ye." 

 

'Hêzkirin û hevgirtina jinan xweparastin e'

 

Esra Kahraman da zanîn ku çareseriya van hemû tundî û êrîşan xweparastin e û got, “Parastina ferd li hemberî muameleyên neheq û xetereyê, xweparastin e. Xweparastin hem ji aliyê fizîkî û hem jî ji aliyê derûnî ve divê bê kirin. Hevgirtina jinan xweparastin e. Xweparastina li Tirkiyeyê pêşî bi xebatên tevgera jinên Kurd û dirûşma 'xweparastin maf e' dest pê kir. Sedema herî mezin a ku jin nikare ji çerxa tundiyê derkeve, polîtîkayên dewletan e. Tişta ku dewlet weke çareseriyê ji jinan re dide, jinan ji çerxa tundiyê dernaxe. Divê her tim li ser zemîneke hevpar çalakî hebe. Pêwîst e li dijî her cure tundiyê çalakî bên kirin.

"

 

'Divê jin li ser bingehên hevpar hev bibînin'

 

Esra Kahraman di dawiyê de li ser çawaniya pêşwazîkirina 25’ê Mijdarê îfadeyên xwe wiha anî ziman: “Niha şîdet di asteke cuda de ye. Her ku em nêzî 25’ê Mijdarê dibin di nava jin û rêxistinên jinan de hêrseke dijwar heye. Bi vê hêrsê re çalakiyeke xurt heye. Ev çalakî ji bo bidawîkirina tundiyê û bilindkirina hişyariyê ne. Em bi armanca xweparastin û hevgirtinê ber bi 25’ê Mijdarê ve diçin. Ji bo ku pergala li ser newekheviyê bi dawî bibe divê hevgirtin mezin bibe. Ji bo afirandina cîhanek bê şîdet, divê jin li ser xalên hevpar bicivin."