AMED - Di rapora DFG’ê ya meha cotmehê de hate ragihandin ku ji 11 rojnamevanan re 19 sal û 8 meh cezayê hefsê hatiye birîn. 

 

Komeleya Rojnamevanan a Dîcle Firatê (DFG) Rapora Binpêkirinên Mafên Rojnamegeran a Meha Cotmehê” aşkere kir. DFG’ê di raporê de diyar kir ku her çend bi vekirina sala nû ya qanûnçêkirinê re desthilata AKP’ê û MHP'ê daxuyaniyên 'nermbûnê' dabin jî, refleksa wê ya li qadê berevajî bû û destnîşan kir ku li her qadê pêkanînên antî demokratîk didomin.

 

Rapora DFG’ê ya meha cotmehê wiha ye: “Me meheke ku êriş û zextên li dijî rojnamevanan zêde bûne li pey xwe hişt. Li Tirkiyeyê binpêkirinên mafan ên li ser rojnamevanan bi awayekî berbiçav zêde bûne. Em dikarin bibêjin ku di meha cotmehê de ev binpêkirin derketiye lûtkeyê. 

  

Di meha cotmehê de rojnamevanên li qadan dixebitîn hedef hatin binçavkirin û nûçe çêkirina wan hate astengkirin. Tenê di meha cotmehê de 9 hempîşeyên me di dema şopandina nûçeyan de hatin astengkirin û bi tundî û gefa polîsan re rû bi rû man. Mînaka vê ya herî berbiçav jî bû êrişa li dijî xebatkarên Çapemeniya Azad. Polîsên ku êrişî mitînga ku di 13’ê cotmehê de ji bo balê bikişînin ser tecrîda li ser Rêberê PKK’ê Abdullah Ocalan li Amedê hate lidarxistin kirin, çar rojnamevanên jin di dema şopandina nûçeyê de astengkirin. Di 15’ê cotmehê de jî 3 rojnamevanên ku di çalakiya “Ji şer re na, a niha aştî” ya li bajaroka Tilqebîn a navçeya Silopiya ya Şirnexê hate lidarxistin de nûçe dişopandin hatin astengkirin û binçavkirin. Desthilat, ji aliyekî gotinên “aştî” tîne ziman, li aliyê din jî li qadê li dijî kesên aştiyê dixwazin zext û êrişên xwe zêde dikin û rojnamevan hedef girtin. Di bingeha van polîtîkayên desthilatê de di meha cotmehê ya 9 rojnamevan hatin binçavkirin de, li 11 rojnamevanan mûameleya nebaş hate kirin û gef li 7 rojnamevanan hate xwarin. 

 

Mesaiya rojnamevanan a li korîdorên edliyeyê ya daraz veguheriye amûreke dîzaynkirina siyasetê di meha cotmehê de bi awayekî zêde berdewam kir. Di encama van darizandinan de ku di 39 dosyayan de 104 rojnamevan tên darizandin li 11 rojnamevanan 19 sal û 8 meh û 13 roj cezayê hefsê hate dayîn. Derbarê 7 rojnamevanan de lêpirsîn hate destpêkirin û derbarê 6 rojnamevanan de jî doz hate vekirin. Di îdianameyên derbarê rojnamevanan de hatin amadekirin de ji bilî nûçeyên li ser ekolojî û jinan nûçeyên derbarê tecrîdê de ku Serokê Giştî yê MHP’ê Devlet Bahçelî jî îtîraf kiribû bûn mijara sûcdariyê. Di dosyayên rojnamevanên ji ber xebatên xwe yên pîşeyî tên darizandin de hewl tê dayîn li gorî îfadeyên şahidên ‘veşartî’ û ‘aşkere’ ‘têkiliya rêxistinê’ bê avakirin. 

 

Desthilata AKP’ê û MHP’ê li dijî mafê gel ê wergirtina agahiyan şer îlan kiriye. Vî şerî jî bi rêya RTUK û BTK’ê bi rê ve dibe. 

  

Di bûyerên li Tirkiyeyê de yekem tişta ku desthilat dike bêdengkirina medyaya dîjîtal e. Ev yek ji sansurê wêdetir bûye rejîmeke zordar a faşîzan. Weke di cînayeta Narîn Guranê de, di êrişa TÛSAŞ’ê de jî mecrayên weke X, Înstagram, Facebook û Youtubê ku di cîhanê de herî zêde aboneyên wan hene ji xwegihandinê re hatin astengkirin. Desthilata ku veşartina rastiyan a ji gel ji xwe re kiriye regez, xwegihandina 119 hesabên medyaya dîjîtal asteng kir, bi hinceta parvekirinên medyaya dîjîtal gelek welatî jî binçav kirin. 

  

Em dixwazin behsa rojnameya Yenî Yaşamê û Açik Radyoyê jî bikin. Xwegihandina gelek nûçeyên rojnameya weşana rojane dike, hatin astengkirin, di meha cotmehê de derbarê 3 hejmarên rojnameyê de biryara komkirinê hate dayîn. Weke ku ev biryara kevn tê re nekiribe, xwegihandina quncik nivîseke di rojnameyê de hate weşandin jî hate astengkirin. Her wiha belavkarên rojnameyê hatin binçavkirin û gef li wan hate xwarin.  Radyoya Açik ku cudahiyan di nava xwe de dihewîne, li ser pirsgirêkên civakî û krîza avhewayê disekine di weşana radyoyê de weke mînak tê nîşandan, bi salan e bi cezayên pereyan ên RTUK’ê re rû bi rû ye. RTUK’ê herî dawî, weşana Radyoya Açikê bi dawî kir. 

 

Yek ji geşedanên girîng ên di meha cotmehê de pêk hatin jî bû derbaskirina pêşnûmeqanûna “Sîxurgeriya bandorkirinê” ya ji 23 xalan pêk tê ji Komîsyona Edaletê ya Meclisê ku rojnamevan û mûxalefet li dijî wê ne. Li gorî xala 16’emîn a pêşnûmeqanûnê ku tê payîn dê di rojên pêş de bînin Lijneya Giştî ya Meclisê bi guhertina TCK’ê re sûcekî nû yê têkildarî sîxuriyê bê avakirin. Derbarê kesên ev sûc kirine de ji 3 salan heta 7 salan dikare cezayê hefsê bê dayîn. Ev yek dê li dijî azadiya çapemeniyê bibe gefek. 

  

Ji bilî van hemû binpêkirinên mafan, hevgirtina rojnamevanan û rêxistinên pîşeyî di meha cotmehê de rê li ber encamên girîng vekir. Di binçavkirina rojnamegeran a li Amed û Şirnexê û astengkirina şopandina wan a nûçeyan, girtina weşana Radyoya Açikê û danişîna biryarê ya derbarê Hevseroka me Dîcle Mûftûoglû de ku bi beraetê encam girt de, rêxistinên pîşeyî reflekseke hevpar nîşan dan û toreke girîng a hevgirtinê derxistin holê. Bi vê boneyê em spasiyên xwe pêşkeşî hemû rêxistinên pîşeyî yên piştevanî kirin dikin û bang dikin ku vê tora hevgirtinê mezin bikin. 

 

Daneyên îstatîkî yên rapora binpêkirinên mafan ên li dijî rojnamevanan a meha cotmeha 2024'an

 

1-) Binpêkirinên li dijî mafê jiyanê û ewlehiya rojnamevanan 

 

Rojnamevanên rastî êrişê hatin                                1

Rojnamevanên bi ser malên wan de hatin girtin   1 

Rojnamevanên hatin binçavkirin                               9

Rojnamevanên hatin girtin                                         1 

Rojnamevanên rastî mûameleya nebaş hatin       7

Rojnamevanên gef li wan hate xwarin                     11 

Rojnamevanên şopandina wan a nûçeyê hate astengkirin 9

 

2-) Binpêkirinên azadiya raman û îfadeyê yên li dijî rojnamevanan 

 

Rojnamevanên derbarê wan de lêpirsîn hatine destpêkirin        7 

Rojnamevanên derbarê wan de doz hatine vekirin                        6

Rojnamevanên hatine cezakirin 

Hejmara kesan  11

Cezayê Hefsê  19 sal û 8 meh û 14 roj

Cezayê Pereyî   5 hezar û 700 lîre 

Rojnamevanên darizandina wan berdewam dike

Hejmara Dosyayan 39

Hejmara Kesan  104

Hejmara rojnamevanên girtî (ji 2’yê mijdara2024’an ve)   38

 

3-) Binpêkirinên li dijî mafên civakî û aboriyê yên rojnamevanan 

 

Rojnamevanên ji kar hatin derxistin   8 

 

4-) Sansur û astengkirinên li dijî saziyên çapemenî û medyayê 

 

Cezayên RTUK’ê  Hejmara Weşanê 10

Qedexeya Weşanê (Biryara komkirinê)  3 

 

5-) Astengkirina xwegihandina li dijî qenalên dîjîtal û înternetê 

 

Malperên înternetê yên hatin girtin                                                        11

Nûçeyên xwe gihandina wan hatin astengkirin                                  63 

Naverokên medyaya dîjîtal ên naveroka wan hatine astengkirin   126”