Zelal Tunç

 

WAN - Geliyê Zîlan’da on binlerce kişinin katledilmesinin üzerinden 93 yıl geçerken, toplumsal hafızanın yok edilmesi için ise HES projeleriyle katliam sürdürülüyor. 

 

Tarih boyunca inkar ve imha politikalarıyla Kürtlere yönelik onlarca katliam gerçekleştirildi. Bu katliamlardan biri de Wan’ın (Van) Erdiş (Erciş) ilçesinde bulunan Geliyê Zîlan Katliamı (Zilan Deresi Katliamı). Üzerinden 93 yıl geçen katliamın tanıkları, yaşadıklarını çocuklarına,  torunlarına anlatarak unutulmamasını sağladı. Köyler ablukaya alınarak Geliyê Zîlan’a yönlendirilen on binlerce kişinin katledildiği olayın ardından bugün de toplumsal hafızanın yok edilmesi için HES projeleri ile 

 

44 köy ateşe verilir

 

Geliyê Zîlan’da, 13 Temmuz 1930’da on binlerce Kürt katledildi. Hesenebdal, Exs, Kelle, Qizil Kilîse, Zorova, Binesî, Bunizî, Pelexl ve Kerx köylerinin de aralarında bulunduğu 44 köy ateşe verilirken, katliamdan sağ kurtulanlar ise sürgüne gönderildi. 1926 yılında Biroyê Heskî Têlî'nin Agirî Dağı’nda başkaldırması sonrası Lübnan'da kurulan Xoybûn Örgütü, 1929'da isyana dahil olur. Xoybûn, dağınık şekilde savaşan isyancıları toparlaması için Berzenci Aşireti’ne mensup Seyid Resul'ü Geliyê Zîlan’a gönderir. Seyid Resul, beraberindeki 400 kişilik grupla Erdîş'i ablukaya alır. 

 

Yaşamını yitirenlerin sayısı 40 binden fazla 

 

Uzun süren çatışmalar sonucunda geri çekilen isyancılar, İran’a geçer. Bunun üzerine Erdîş’te yüzbaşı olarak görev yapan Derviş Bey, müfrezesini alarak, Geliyê Zîlan’ı ablukaya alır. Giriş ve çıkışları askerlerce tutulan bölgede 44 köy ateşe verilir. Ardından binlerce kişi, toplu bir şekilde katledilir. Sağ kalanlar ise sürgün edilir. Köylülerin hayvanlarına ve diğer mal varlıklarına ise el konulur. 

 

Cenazelerin altında gizlenerek, daha sonra buradan kaçan köylüler ise uzun yıllar  kaçak olarak yaşamak zorunda kalır. Katledilenlerin sayısı 15 bin olarak belirtilse de, dönemin tanıkları ve kimi farklı kaynaklar, gerçek sayının 40 binden fazla olduğunu belirtir. 

 

İtirazlar sürüyor 

 

Günümüzde ise Gelîye Zîlan, kayyımlar eliyle şirketlere devredilerek, Hidro Elektrik Santralleri (HES) ve taş ocakları ile yok edilmeye çalışılıyor. Hala katliamın derin izlerini taşıyan hafızalarda, ilçe halkı ve birçok sivil toplum örgütünün de itirazları sürüyor. 

 

Proje dosyasında endemik türlerden bahsedilmiyor 

 

Van Tarihi Eserleri Koruma, Araştırma ve Geliştirme Derneği (ÇEVDER) avukatlarından Jiyan Özkaplan, Geliyê Zîlan’da yapılan taş ocaklarıyla ilgili incelemeye dair şunları söyledi:  “Projeye ilişkin çevre izni için alınması gereken hava emisyonu raporunun olmadığı, tesisin çevre izninin bulunmadığı, proje tanıtım dosyasında bahsi geçen atık havuzunun proje alanında olmadığı, proje uygulandığı vakit de akarsuya partikül karışımı muhtemel olmasına rağmen, bu konuya ilişkin proje tanıtım dosyasında herhangi bir taahhüt bulunmadığı, proje tanıtım dosyasında endemik türler ile ilgili gerekli tedbirlerden bahsedilmediği görülmektedir. 

 

Bu durumda eksik değerlendirmeye dayalı ve alınması gerekli bir kısım tedbir ve önlemleri içermeyen proje tanıtım dosyasına dayandırılarak düzenlenen dava konusu ‘ÇED gerekli değildir’ kararında bilimsel ve teknik esaslara, yukarıda belirtilen mevzuat hükümlerine hukuka uyarlık bulunmadığı sonuç ve kanaatine varılmış, söz konusu işlemin iptaline karar verilmişti.”