Zelal Tunç

 

WAN - Eşbaşkanlık sistemi, yaşamın her alanını kadın rengiyle örerek, kadını nesneden çıkarıp öncü haline getirdi. Wan’da BDP ile 12 belediyesinde hayata geçirilen eşbaşkanlık HDP ile kayyım hedefindeki kadın kazanımlarını geri alma mücadelesine dönüştürülerek “Eşbaşkanlık mor çizgimizdir” sloganıyla dünya gündemine girdi.

 

İçişleri Bakanlığı kararıyla 19 Ağustos 2019 tarihinde Halkların Demokratik Partisi (HDP) yönetimindeki Amed, Mêrdîn ve Wan Büyükşehir Belediyelerine kayyım atanmasının üzerinden 4 yıl geçti. Kurdistan ve Türkiyeli kadınların büyük bedeller sonucu 2014 yılı itibariyle belediyelerde uygulamaya koyduğu ve kadınların hayatına değen eşbaşkanlık sistemi, yeninden yargılanma konusu edildi. Kriz ve kaostan beslenen AKP aklının “tek adam” rejiminin tüm saldırı ve baskılarına rağmen kadınlar büyük bedeller sonucu elde ettikleri kazanımlarından vazgeçmedi.

 

Eşbaşkanlık modelinin öncülüğü kadınlarda

 

Türkiye’de ilk olarak Demokratik Toplum Partisi (DTP) tarafından 2007 yılında hayata geçirilen eşbaşkanlık sistemi, Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) ve HDP ile belediyelerde geniş bir kadın katılımı potansiyeli ortaya çıkardı.  Siyasete kadınların katılımıyla ilk olarak yüzde 25 kadın kotası ile başlayan belediye başkanlığında önce yüzde 40’lık kotaya gidildi, ardından da eşit temsiliyet ile eşbaşkanlık sistemine geçildi. Yerel yönetimler üzerinden demokratik toplum inşasında iki cinsin eşit temsiliyetini sağlamak açısından önem taşıyan eşbaşkanlık sisteminin öncülüğünü ise kadınlar yaptı.

 

İkinci kez atanan kayyımların gerekçesi ‘Eş başkanlık sistemi’

 

Ülkede ilan edilen 15 Temmuz 2016 tarihindeki darbe girişiminin ardından ilan edilen olağanüstü hal (OHAL) uygulaması ile İçişleri Bakanlığı tarafından BDP yönetimindeki 106 belediyeye kayyım atanmasına gerekçe olarak “eşbaşkanlık sistemi” gösterildi. 2016’da BDP’li belediyelere kayyım atanmasında “örgüte finansman desteği” iddiaları gerekçe yapılmışsa da asıl hedef kadın kazanımları oldu. 2019 yılı 19 Ağustos günü ikinci kez atanan kayyımların gerekçesi yine eşbaşkanlık sistemi oldu. Kayyım atamalarının hedefindeki eşbaşkanlık sistemi ve kayyım uygulamalarının kadınlara yansımasını, Wan özelinde hazırladığımız dosyamızda ele alıyoruz.

 

Eşbaşkanlık ile Wan’da 12 belediye kazanıldı

 

Eşbaşkanlık sistemi özelde kadın kazanımlarını anlatarak başlayacağımız dosyanın ilk dizisinde Wan özelinde kadın eş başkanlar öncülüğünde hayata geçirilen projeleri hatırlayalım. 2014 yılında BDP Wan Büyükşehir Belediyesi ile Artemêtan (Edremit), Rêya Armûşê (İpekyolu), Şax (Çatak), Bêgirî (Muradiye), Elbak (Başkale), Miks (Bahçesaray), Payîzava (Gürpınar), Serava (Saray), Qelqelî (Özalp), Ebex (Çaldıran), Erdîş (Erciş) ilçelerinde eşbaşkanlık sistemi ile yönetimi aldı.

 

Eğitim, şiddetle mücadele ve komünal ekonomi

 

BDP’nin yönetimine geldiği belediyelerde kadın politikaları müdürlükleri açıldı. Bu birimde kadınlar “eğitim, kadına yönelik her türlü şiddetle mücadele ve komünal ekonomi” üzerinden çalışmalarını başlattı. Bu kapsamda Wan Büyükşehir Belediyesi bünyesinde oluşturulan Kadın Politikaları Müdürlüğü tabelası asılarak başlanan çalışmalar kapsamında “ Rojin Yaşam Merkezi” faaliyete geçirildi. Rojin Yaşam Merkezi bünyesinde kadına yönelik şiddetle mücadele hattı olan “Alo Şiddet Hattı” açıldı, bu hat ile psikolog, sosyolog ve sağlık ekipleri bu hattı arayan kadınlara çözüm oldu. Gelen bildirimlere dönük çözüm geliştirmenin yanı sıra merkeze bağlı kadın sığınma evi ile de kadınlar koruma altına alındı. Öte yandan tüm mahallelerde sistematik olarak “toplumsal cinsiyet eşitliği”, “özgür eş yaşam”, “özsavunma” konularında atölyeler, paneller, seminerler, film gösterimleri düzenlenerek binlerce kadına ulaşıldı. Bir taraftan kadınlara yönelik şiddetle mücadele alanında çalışmalar sürerken, öte yandan açılan yaşam merkezi bünyesinde kadının el emeği de komünal ekonomi anlayışıyla kazanca dönüştürüldü.

 

Xaçortlular Nuda Kültür Merkezi’yle sosyal alana kavuştu

 

Rêya Armûşê Belediyesi tarafından 1990’lı yıllarda tamamı Şirnex, Colemêrg (Hakkari) gibi çevre illerden koruculuk dayatmalarını kabul etmeyerek gelen halkın oluşturduğu Xaçort (Hacıbekir) Mahallesi’nde “Nuda Kültür Merkezi” açıldı. Özel savaş politikaları ile yöneldiği bu mahallede açılan kültür merkezi kültür-sanat atölyeleri, folklor eğitimleri, film gösterimi ve anadilde verilen sayısız eğitim ve etkinlikle yurttaşlar için sosyalleşme alanına dönüştü.

 

Çocuklar Berivan Kültür Merkezi’nde buluştu

 

Yine Rêya Armûşê Belediyesi Bostaniçi TOKİ’de açtığı Berivan Kültür Merkezi ile özelde çocukları kültür ve sanatla buluşturdu. Çocuklar kültür merkezinde faaliyetlere katılırken, yine TOKİ’de yaşayan kadınlar için de “Kadın Emeği Pazarı” açılarak kadınların el emeği ürünlerini pazarlaması için alan açıldı. Bostaniçi Mahallesi’nde ayrıca belediye tarafından açılan MAYA Kadın Dayanışma Merkezi kadına yönelik her türlü şiddete karşı mücadele verirken, bir taraftan da kadınların şiddet sarmalından topluma yeniden kazandırılması ve travmalarıyla mücadele etmesi için uzman kadro desteği sundu. Belediye, mahallelerde sağlık hakkına erişemeyen kadınlara “Mobil Sağlık” istasyonları ile hizmet verdi.

 

‘Mor istasyon’

 

Artemêtan ilçesinde de “Kadın Emeği Pazarı” açılırken, birçok noktaya kadınların bahçelerde ürettikleri ürünleri maddi kazanca dönüştürmesi amacıyla “Mor istasyon” büfeleri konuldu. Kentin birçok yerinde açılan parklara kadın isimleri verilerek, kadınların da oturacağı ortak yaşam alanları yaratıldı.

 

Eşbaşkanlık sistemiyle yönetilen belediyenin bütün birimleri de fermuar sistemiyle yeniden dizayn edilerek kadın-erkek eşitliği sağlanmaya çalışıldı. Eşbaşkanlık sistemi ile zabıta, otobüs şoförlüğü gibi işlerde kadınlar yer almaya başladı. Kadın rengiyle yeniden şekillenen kentlerde kadınlar karar mekanizmalarında yer alarak özne oldu.

 

Kayyımlar: Kadınlar şiddet ortamına geri gönderildi

 

OHAL ilanı ile İçişleri Bakanlığı talimatıyla 2016 yılında BDP’li belediyelerin tamamına kayyımlar atandı. Kayyımın atandığı tüm belediyelerde “Kadın Politikalar Müdürlüğü” tabelaları indirildi, birimlere erkekler atandı. Kadın yaşam merkezlerini kuran kursu, mehter marşı çalışma atölyesine dönüştüren kayyım şiddete uğrayan kadınların kaldığı sığınma evini de kapattı. Sığınakta bulunan kadınlar gidecek başka yer bulamadığı için şiddet gördüğü adrese geri dönmek zorunda kaldı.

 

İkinci kez kayyım atandı

 

HDP ile 31 Mart 2019 yerel seçimlerinde kayyım atanan tüm belediyeler geri alındı. Kazanımlarını geri almakla yetinmeyen kadınlar yeni projeler ile kısa sürede birçok çalışmaya imza attı. Ancak iktidarın tahammülsüzlüğü yeniden gündeme geldi ve HDP’li üç büyükşehir belediyesine 19 Ağustos 2019 tarihinde bir kez daha kayyım atandı. Eşbaşkanlık sisteminin yine hedef alındığı kayyım atamalarına karşı ise kadınlar bulundukları her yerden “Eşbaşkanlık mor çizgimizdir” sloganlarıyla sokaklardan tepkilerini yükseltti.

 

Kayyım tahribatları altında yeniden seçimlere doğru

 

Sistematikleşerek kadınları yeniden “makul kadın” rollerine sokmaya çalışan iktidarın kayyımlarla hedef aldığı eşbaşkanlık sistemi neydi? Eşbaşkanlık neden hedef alındı? Kadınların yaşamına nasıl dokundu? Kurdistan’da devlet eliyle yüceltilen muhafazakarlık ve feodaliteyle nasıl mücadele etti? Bunlar ve daha birçok soruya ışık tutmaya çalıştığımız dosyamız kapsamında eşbaşkanlık sisteminin farklı alanlarında kadın mücadelesini veren kadınların değerlendirmelerine yer vereceğiz.