Leyla Ayaz

 

HABER MERKEZİ - Yerel yönetimlerde farkını ortaya koyan Kürt kadınların en önemli kazanımı olan eşbaşkanlık sisteminin kayyımlar tarafından 2016 ve 2019’da hedef alınması, kayyım politikalarının kadın düşmanlığını merkezine koyduğunu ortaya koyuyor. 

 

Kadınlar her dönemde erkek egemen sisteme karşı mücadele etti. Kadınların örgütlü mücadelesi büyüdükçe, kazanımlarına karşı saldırılar da giderek arttı. Kürt kadınları siyasette, yerel yönetimlerde değişim ve dönüşüm güçlerini her zaman pratikleri ile gösterdi. Kürt kadınlarının mücadelesi siyasi partiler ve yerel yönetimler başta olmak üzere kurumsal yapılarda eşbaşkanlık siteminin yolunu açtı. Ve kadınların bu temsiliyeti iktidar için tehlike oldu.  

 

Kürt kadınlarının yerel yönetimlerdeki kazanımları, edindikleri tecrübelerin kayyımlarla nasıl gasp edildikleri seçime doğru giderken bir kez daha gündeme gelirken, kadınlar kazanımlarını geri almak için mücadeleyi büyütüyor. 

 

İlk tecrübeler

 

1979 yılında yapılan seçimlerde Riha’nın (Urfa) Curnê Reş (Hilvan) ilçesinde Durriye Kaya, Saadet Yavuz ve Emine Hacıyusufoğlu Belediye Meclis Üyesi olarak seçildi. Bu Kürt kadınları için yerel yönetimlerdeki ilk tecrübe olarak tarihe geçti. Yıllar sonra 18 Nisan 1999 tarihinde yapılan yerel ve genel seçimlerin ise özellikle yerel yönetimler açısından önemli bir yeri var. Seçimlerde Halkın Demokrasi Partisi (HADEP), başta Amed (Diyarbakır) Büyükşehir Belediyesi olmak üzere Agirî (Ağrı), Êlih (Batman), Çewlik (Bingöl), Colemêrg (Hakkari), Sêrt (Siirt) ve Wan (Van)  ile 30 ilçe ve belde toplam 37 belediye kazandı. 

 

Agirî’nin Bazîd (Doğubeyazıt) ilçesinde Mukaddes Kubilay, Mêrdîn ‘in (Mardin) Dêrik (Derik) Ayşe Karadağ ve Mêrdîn’in Qoser (Kızıltepe) ilçesinde de Cihan Sincar belediye başkanı olarak seçilerek bir ilk gerçekleştirilmiş oldu. 

 

3 belediyen 9 belediyeye

 

28 Mart 2004 tarihinde yapılan yerel yönetim seçimlerinde Demokratik Halk Partisi (DEHAP), SHP, Özgür Parti, SDP, ÖDP ve EMEP ile birlikte girdiği seçimlerde Amed, Êlih, Dersim, Colemêrg ve Şirnex’in (Şırnak) aralarında olduğu 57 belediyeyi kazandı. Bu seçimlerde 9 yerde kadınlar belediye başkanı oldu. 99 yılında kadınların belediye başkanı adayı olarak gösterildiği ve kazanılan 3 belediye sayısı 9’a çıkmış oldu. 

 

Özgür kentlere doğru…

 

29 Mart 2009 tarihinde yapılan yerel seçimlerde Demokratik Toplum Partisi (DTP) “Özgür yurttaşlarla özgür kentlere doğru” şiarı ile 8 kent, 51 ilçe, 40 belde toplam 99 belediye kazandı.  Bir il, 13 ilçe ve bir beldede kadınlar belediye başkanı olarak seçildi. 

 

Yerel yönetimlerde bir ilk

 

Aynı geleneğin sürdürücüsü olan Barış ve Demokrasi Partisi (BDP), DTP’nin kapatılmasının ardından girdiği 30 Mart 2014 seçimlerinde 3 büyükşehir (Amed, Mêrdîn ve Wan), 8 il (Agirî, Êlih, Bedlîs, Colemêrg, Şirnex, Îdir, Dersim ve Sêrt), 67 ilçe ve 24 belde toplam 102 belediyeyi kazandı. Bu seçimlerin en temel özelliği ise ilk kez belediyelerde eşbaşkanlık sisteminin uygulanması oldu. 24’ü resmi olarak belediye başkanı toplam 54 eşbaşkan toplam 78 yerde sistem uygulandı. 11 Temmuz 2013 tarihihde BDP’nin ismini Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) olarak değiştirmesi ile belediyeler de DBP’ye geçti. 

 

Baskılara rağmen kazandılar

 

31 Mart 2019’da Halkların Demokratik Partisi (HDP) ile girilen yerel seçimlerde de 3 büyükşehir, 5 il, 45 ilçe ve 12 belde toplam 65 belediye kazanıldı. 24 belediyede resmi olarak kadın seçilirken toplamda 54 belediyede eşbaşkanlık sistemi bir kez daha uygulandı. 

 

Kürt siyasetine karşıtlık

 

Kurdistan’da yerel yönetimler bu şekilde önemli bir düzeye ulaştı. Özellikle kadın çalışmaları ve edinilen tecrübeler Türkiye’nin geneli için bir örnek haline geldi. Bu çalışmalar ve tecrübeler, bu coğrafyada yaşayan tüm halklar için büyük bir umut oldu. Ancak bu gelişmeleri iktidar kendisi için bir ideolojik tehlike olarak gördü. Bunun önünü almak için de belediyelere kayyım atama politikaları devreye sokuldu. 

 

Yerel yönetimlere darbe

 

2016 yılında Olağanüstü Hal (OHAL) uygulamaları çerçevesinde Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) çıkartılarak belediyelere kayyım atanması kararlaştırıldı. 11 Eylül 2016 tarihinde kayyım atamaları ile yerel yönetimlere darbe vurularak, Kürt halkı ve kadınların kazanımları gasp edildi.  

 

95 belediyeye kayyım atandı

 

3 büyükşehir, 10 il, 63 ilçe ve 22 belde olmak üzere toplam 95 belediyeye kayyım atandı. Onlarca belediye eşbaşkanı, belediye meclis üyesi, il genel meclis üyesi gözaltına alındı, tutuklandı ve görevden uzaklaştırıldı. 15 bin işçi ve belediye çalışanı ihraç edildi. Kadın çalışmaları durduruldu, kazanımlarına el konuldu. 

 

Kadın Politikaları Daireleri kapatıldı

 

Kayyım atamalarına ilişkin DBP 2017 yılında bir rapor açıkladı. Raporda kayyım uygulamaları ortaya konuldu. Öncelikle kadın kazanımlarının gasp edildiği, Amed, Wan ve Mêrdîn’de Kadın Politikaları Daireleri’nin yanı sıra il ve ilçelerdeki kadın müdürlüklerinin, şiddeti önleme ve kadın eğitim müdürlüklerinin kayyımlar tarafından kapatıldığı bilgisi paylaşıldı. 

 

4 kadın sığına ve şiddeti önleme hattı kapatıldı

 

Atanan kayyımlar Wan,Amed’in Rêzan (Bağlar) ve Akdeniz belediyelerine bağlı 4 kadın sığınağını  kapattı. Yine kadına yönelik şiddeti önlemek amacıyla açılan Amed Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı “Alo şiddet” hattı da kapatıldı. 

 

Kadın emeğine el konuldu

 

Kayyımların uygulamaları bununla da sınırlı kalmadı. Kadın emeği ve istihdamı için il ve ilçelerde açılan pazarlar, organik üretim in yapıldığı seralar, kadın parkları, dinlenme yerleri, spor tesisleri, çamaşırhaneler, tandır evleri kapatıldı. 

 

Kreşler kuran kursu yapıldı

 

Çocukların dillerini, kültürlerini öğrenmeleri  ve aktif bir şekilde yaşama katılmaları için  belediyelerin açtığı kreşler de kayyımlar tarafından kapatıldı. Kreşler camilere teslim edilerek kuran kursları yapıldı. 

 

Kadın kurumlarına tahammülsüzlük

 

Belediyelere bağlı olarak açılan toplam 43 kadın merkezi, araştırma merkezleri, kooperatiflerin tümü de atanan kayyımlar tarafından el konularak kapatıldı, çalışmaları durduruldu. 

 

 2016 yılından itibaren belediyelere bağlı kapatılan kadın kurumları: 

 

Amed Büyükşehir Belediyesi- DİKASUM, Peyas Belediyesi Ekin Ceren Kadın Merkezi, Sûr Belediyesi Amida Kadın Merkezi, Yenişehir Belediyesi Roza Kadın Merkezi, Çınar Belediyesi Jînwar Kadın Merkezi, Farqîn Belediyesi Meya Kadın Merkezi, Licê Belediyesi Nujiyan Kadın Merkezi, Qulp Belediyesi Zozan Eren Kadın Merkezi, Hani Belediyesi Kadın Merkezi, Bismil Belediyesi Nujin Kadın Merkezi, Êlih Belediyesi Selis Kadın Merkezi, Hevi Kadın Atölyesi, Bedlîs Belediyesi Dilan Kadın Merkezi, Mêrdîn Büyükşehir Belediyesi Arin Kadın Merkezi, Qoser Belediyesi Nuda Kadın Merkezi, Nisêbîn Belediyesi Gûlşilav Kadın Merkezi, Şemrex Belediyesi Rewşen Kadın Merkezi, Kerboran Belediyesi Çiçek Kadın Merkezi, Dêrîk Belediyesi Peljîn Kadın Merkezi, Şirnex Belediyesi Zahide Kadın Merkezi, Cizîr Belediyesi SitiyaZin Kadın Merkezi, Silopya Belediyesi Viyan Kadın Merkezi, Berjin Amara Kadın Merkezi, Halfetî Belediyesi Sara Kadın Merkezi, Wan Büyükşehir Belediyesi Rojin Kadın Yaşam Merkezi, Rêya Armûşê Belediyesi Maya Kadın Yaşam Merkezi, Erdîş Belediyesi Kadın Destek Evi, Mîks Belediyesi Kadın Yaşam Merkezi, Colemêrg Belediyesi Binevş Kadın Merkezi, Çelê Belediyesi Bervar Kadın Merkezi, Şemzînan Belediyesi Nujîn Kadın Merkezi, Bazîd Belediyesi Sema Yüce Kadın Merkezi, Sêrt Belediyesi Berfin Kadın Merkezi, Hawêl Belediyesi Arîn Kadın Danışma Merkezi, Gimgim Belediyesi Savuşka Kadın Merkezi, Dersim Belediyesi Yaşam Kadın Merkezi ve Akdeniz Belediyesi İştar Kadın Merkezi.

 

Kadın merkezleri evlendirme daireleri yapıldı

 

Kadın kazanımlarının tasfiye edildiği süreçte kayyımlar kadın düşmanı yüzlerini tüm açıklığı ile ortaya koydu. Kadın kavramının geçtiği yerlerin yerine “aile, anne, hanım” gibi kavramlar kullanıldı. Sêrt’tê  “Hanımlar Kültür Merkezi” projesi geliştirildi. Êlih’te Kadın Spor Kompleksi’ni “Batman Spor Kompleksi” olarak değiştirdi. Kentte bir gün kadınlara ücretsiz olan belediye otobüslerindeki uygulamayı kaldırdı. Amed Peyas’taki (Kayapınar) Kadın Kütüphanesi’ni “Meydan Kahvesi” olarak değiştirdi. Meya Kadın Danışmanlık Projesi’ni evlendirme dairesine dönüştürdü. Amed Büyükşehir Belediyesi’nin kız öğrenciler için açtığı yurdu, polisler için misafirhane yaptılar. Tüm kadın daire, müdürlük ve sığınaklarını Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, ŞÖNİM ya da KADEM’e devrettiler. 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nü tatil olarak ilan eden belediyelerin bu kararı kayyımlar atandıktan sonra ortadan kaldırıldı. 

 

2019 kayyım atamaları

 

2019’daki yerel yönetimlerde belediyelerin tekrar kazanılması ve kayyımların gönderilmesinin ardından bir kez daha belediyelere kayyımlar atanmaya başladı. Tüm engellemelere rağmen daha önce kazanılan 65 belediye tekrar kazanıldı. Ancak, Amed’in Rezan (Bağlar), Qers’in (Kars) Digor, Wan’in Artemêtan (Edremit) Wan’ın Elbak (Başkale),  Wan’ın Tuşba ve Erzirom’un (Erzurum) Tekman ilçelerinde kazanılan belediye eşbaşkanlarına KHK’li oldukları gerekçesi ile mazbata verilmedi. Seçimden birkaç ay sonda da kayyımlar yeniden atanmaya başladı. İlk önce Amed, Wan ve Mêrdîn’e 19 Ağustos 2019’da kayyım atandı. Ardından eylül, ekim, kasım ve aralık aylarında da kayyım atamaları devam etti. Hemen hemen tüm belediyelere kayyımlar atandı, halkın iradesi bir kez daha gasp edildi. Kayyım atamaları 2020 yılında tüm dünyayı etkileyen dünyanın salgın ile mücadeleye odaklandığı süreçte de devam etti. Birkaç belediye dışında kayyım atanmayan belediye kalmadı.  

 

Yine kadın çalışmaları ve kadın kurumları hedef alındı

 

*Wan’da, Kadın Politikaları Daire Başkanlığında çalışan birim müdürü ile birlikte 11 kadın çalışan açığa alındı.

 

*Amed’de Kadın Politikaları Daire Başkanı gözaltına alınarak görevden uzaklaştırıldı, kadın çalışanların birçoğu görevden alındı.

 

*Mêrdîn Belediyesi Kadın Daire Başkanın yerine bir erkek müdür atandı. Alo Şiddet Hattı kayyumdan sonra kapatıldı. Kadın Semt Pazarı’nın kurulması için yapılan çalışmalar durduruldu.

 

*Wan’in Erdîş (Erciş) Belediyesi Kadın Politikalar Müdürlüğü bünyesinde faaliyet yürüten Kadın Yaşam Merkezi kapatıldı.

 

*Êlih Belediyesi’ne bağlı Selis Kadın Danışma Merkezinde görevli bulunan sosyolog, park bahçelerde görevlendirildi, Merkezin faaliyetleri durduruldu.

 

*Sêrt Belediyesi bünyesinde açılan Berfin Kadın Danışmanlık Merkezi ve Kadın Yaşam Merkezi atıl hale getirildi, kadın çalışanların görev yerleri değiştirildi.

 

*Qelqelî (Ozalp) Belediyesi’nde kadınların istihdamı amacı ile kurulan iki seranın çalışmaları durduruldu. Çilkezî (Kırkörük) Kadın Kültür Merkezi kapatıldı.

 

*Sêrt Belediyesi tarafından kadınlar tarafından organik tarıma ilişkin çalışmalar kapsamında belediyenin 20 dönümlük ekilen arazisini kayyum kendi çalışmaları gibi basına sundu.

 

*Wan Begirî (Muradiye) Belediyesi bünyesinde kurulan Ayşe Şan Kadın Kütüphanesi ve Konukevi kapatıldı.

 

*Bismil Belediyesi’nde resmi olarak kooperatifleşme arifesinde bulunan Kadın Kooperatifi çalışmaları durduruldu.

 

*Hawêl (Baykan) Belediyesi tarafından kurulan kadın kooperatifinin çalışmaları durduruldu.

 

*Erzirom Gogsî (Karayazı) Belediyesi Kadın Dinlenme Evi işlevsiz hale getirildi.

 

*Qers Belediyesi’nde kadın emeğini görünür kılmak amacıyla açılan Mor Cafe’nin ismi Turkuaz Kafe; Mor Hat’ın ismi ise Kadın Dayanışma Hattı olarak değiştirildi.

 

Mücadele sürüyor

 

1979 yılından bu yana yerel yönetimlerde Kürtler ve kadınlar önemli bir tecrübe kazandı. Kürt kadınları değişim ve dönüşüm güçlerini her koşul ve şart altında net bir şekilde gösterdi. Kadınlar, tüm baskı, saldırı, gözaltı, tutuklamalara rağmen özgür, demokratik ve eşitlikçi bir toplum inşasından vazgeçmedi. Bugün de seçimlerle birlikte bu güç ve kararlılık ile  iktidarı gönderip kazanımlarını geri alarak mücadelesini yükseltiyor.