“Pek çok Kürt gibi Jina'nın da iki adı vardı; biri onu bastırılmış mirasıyla ilişkilendiren gerçek, diğeri ise onu ayrımcılığa karşı koruyan asimile edilmiş bir isim. Bu eylemlerin bedeli ağır ama sessiz kalmak artık bir seçenek olarak mümkün değil. Bugün milyonlarca İranlı, daha iyi bir geleceğe sahip olmak için fedakarlık yapmaya istekli; bu, çocuklarına kendilerinden mahrum bırakılanların bir kısmını, özgürlük, neşe ve dahil olma duygusunu verecek. Yine de fark edilmesi devlet şiddetinden daha zor ve savaşmak daha çetin.”

 

Ava Homa

 

Jina Mahsa Amini'nin 19 Eylül'de İran'ın “ahlak polisi” tarafından gözaltındayken birkaç saç teli yüzünden gözaltına alınmasından ve gizemli bir şekilde öldürülmesinden bu yana, İran'ı kasıp kavuran ülke çapındaki protestolara üç grup insan öncülük etti; gençler, etnik azınlıklar ve kadınlar. 22 yaşındaki Kürt kadın bu üç grubu da bünyesinde barındırıyordu. Kalbi kırık annesinin cenazesinde haykırdığı Jina adı, sosyal medyadan, İran ve Batı medyasından ve ayrıca Kürt bölgesi dışındaki sokak protestolarından büyük ölçüde silindi. Pek çok Kürt gibi Jina'nın da iki adı vardı; biri onu bastırılmış mirasıyla ilişkilendiren gerçek, diğeri ise onu ayrımcılığa karşı koruyan asimile edilmiş bir isim. Kürdistan Eyaleti Saqez'deki cenazesinde İran ayaklanmasının kalbi haline gelen Woman, Life, Freedom ( Jin,jiyan, azadî) sloganı atıldı; küresel bir etki ile bölgesel olarak dolaşan bir nakarat. Ataerkil imalardan arınmış, devrimcilerin talep ettiği temel değerleri aydınlatan Fransız Devrimi sloganı olan “Liberté, Égalité, Franternité” ile karşılaştırılabilir. İranlılar, cinsiyet ayrımcılığına ve siyasi baskıya hayır diyerek, eşitsizliği körükleyen yasalardan kurtulmak istiyor.

 

Saçları din adamlarının kurallarına meydan okuyan kadınlar

 

“Woman, life, freedom” Kürtçe bir slogandır. Dilsel olarak Jina kelimesi kadın “Jin” ve hayat “Jiyan” kelimeleriyle aynı kökleri paylaşır. Jina, hayat veren anlamına gelir ve saçları din adamlarının kurallarına meydan okuyan katledilen genç kadın, ölümünde bile hayat mesajı verdi. Onun aracılığıyla, Kürtler ve İranlıların iki paralel kadın hakları hareketi birleşti ve bu güçlendirici birlik "jin, jiyan, azadî" sloganında kendini gösterdi."Jin, jiyan, azadî" ilk olarak 2008 Dünya Kadınlar Günü yürüyüşünde Suriye'deki Kürtler tarafından söylendi ve 1990'larda ünlü bir sözü olan Kürt lideri Abdullah Öcalan tarafından yaratıldı: "Bir ülke, kadınları özgür olana kadar özgür olamaz." Sert duruşu ve onun bu kararlığı, onun felsefesinden önceki kadın haklarını ikinci plana atan Kürt direniş hareketini yeniden şekillendirdi. Kürt halkı ulusal özgürlüklerinin kadın özgürlüğüne bağlı olduğunu biliyordu. Slogan, İran'da Kürt nüfusu aracılığıyla benimsendi ve İslam Cumhuriyeti'nin üç sütununu sarstığı ve hedef aldığı için ivme kazandı: ataerkillik, terör ve tiranlık.

 

Kurşunlarınız az, biz çoğuz

 

Jina, hayatı hem baskı hem de direnişle belirlenen milyonlarca Kürt’ten sadece biriydi. Kürtler, 1979'daki devrim başlangıcından bu yana gerici İslam Cumhuriyeti'ni uzun süredir reddetmiş, bu da onların sürekli olarak gözetlenmesi ve hedef alınmasıyla sonuçlanmıştır. Kasım ayının ortalarında, İslam Cumhuriyeti'nin İslam Devrim Muhafızları Kolordusu (IRGC), insanların kendilerini kurşunlardan korumak için tencere ve tavaları derme çatma kask olarak kullandığı Mahabad şehrine askerlerle dolu bir zırhlı araç konvoyu gönderdi. Siviller ve devlet destekli silahlı kuvvetler arasındaki bu çatışmalara ek olarak, devletin Mahabad Kürt hastanesine kan bağışlarını durdurduğu ve düzinelerce yaralı protestocunun zarar gördüğü bildirildi. Bu bir savaş suçu ve yine de insanlar protestolarında barışçıl kalarak direnişlerini sürdürdüler. Doğrudan kurşunlanarak öldürülenlerin cenazeleri yeni mitingler için bir vesile haline getirildi. İnsanlar “Kurşunlarınız az, biz çoğuz” sloganları attı.

 

Devrimler direnişle hayat bulur

 

Onlarca yıldır Kürtler, İran'ın otoriter rejimine karşı direnişlerinde yalnızdı. 2022'de değişen şey, İran'ın geri kalanının büyük ölçüde Jina'nın cenazesinin ardından meşaleyi kabul etmesi ve Kürtleri ve diğer etnik grupları destekleyen sloganlar atmasıydı. İran toplumunun hasret kaldığı birlik nihayet filizlendi, halkı güçlendirdi eşitsizlik eken devleti zayıflattı. Durgun bir ekonomi, şaşırtıcı enflasyon oranları, devlet destekli yolsuzluk, vatandaşlar için temel refah hizmetlerinin eksikliği, güvenilmez altyapı, sosyal ve siyasi baskı ve uluslararası izolasyon, İranlıların mücadelede birleşmesi için diğer nedenler arasında yer aldı. Bu eylemleri bedeli ağır ama sessiz kalmak artık bir seçenek olarak mümkün değil. Taze ve kırılgan bir dayanışma duygusuyla cesaretlenen silahsız protestocular, adalet ve özgürlük arayışlarında son üç ayda hayatlarını tehlikeye attı. Hükümetin tepkisi karalama, kurşunlama, dayak, gözaltı ve zorla televizyonda itiraflar oldu. Tahran'da gerçek mermilerin, kurusıkıların kullanıldığı, Kürdistan'da ise baskıların daha şiddetli olduğu gerçekliği de sürüyor. Eylül ayından bu yana en az 402 kişi öldü, 58'i çocuktu. Öldürülen çocukların yüzde 60'ından fazlası ezilen Beluc ve Kürt halkındandı ancak rejimin bu baskıları protestocuları yalnızca cesaretlendirdi. "Öfkemiz ordunuzdan daha güçlü" diye sokakta haykırıyorlar. Gazap o kadar şiddetli ki insanlar artık devlet şiddetinden korkmuyor. Bu bir devrilme noktası. Devrimler böyle hayat bulur. Ancak cesarete netlik eşlik etmezse, bu devrim fırsatı da kaçırılabilir.

 

Özgürlük mirası için çetin bir savaş

 

Bugün milyonlarca İranlı, daha iyi bir geleceğe sahip olmak için fedakarlık yapmaya istekli; bu, çocuklarına kendilerinden mahrum bırakılanların bir kısmını, özgürlük, neşe ve dahil olma duygusunu verecek. Yine de fark edilmesi devlet şiddetinden daha zor ve savaşmak daha çetin. Kadınlara ve azınlıklara yönelik önyargılar nesilden nesile aktarıldı. Bugün kurşun ve coplara karşı kendi bedenlerinden siper yapan yiğit gençler ağır bir yük taşımaktadır. Babalarının, dedelerinin yapamadığını onlar telafi etmeye çalışıyor; yani kadınları ve ezilen kimliklerin adalet mücadelelerini tanımak ve desteklemek için savaşıyorlar. İşte İran halkının kayıtsızlığının devlet şiddetini güçlendirdiği zamanın iki tarihi örneği. İslam Cumhuriyeti Kürt hastanelerini bombaladığında, dükkânları yağmaladığında, çocukların masum kocaman bakan gözleri önünde babalarını vurduğunda ve 1979'da muhalifleri ani bir şekilde idam ettiğinde, İran'ın geri kalanı sessiz kaldı. İranlı kadınlar 8 Mart 1980'de Tahran'da eşitlik isteyen geniş çaplı bir protesto düzenlediklerinde, erkekler sağır kesildi. Apar topar, özerklik ve eşitlik talepleri kriminalize edildi ve din adına kadın düşmanlığı meşrulaştırıldı. Yasalar, kadınların ne giyeceklerini, kiminle evleneceklerini, nerede çalışacaklarını, nereye seyahat edeceklerini seçme hakkını ve hatta kendi etleri ve kemikleri olan çocuklarının velayetini alma hakkını resmen reddetti.

 

Aynı politikalar erkek bedenlerine uygulandı

 

Persler, Kürtlere yapılan haksızlıkların zamanla devletin kendilerine de sıranın geleceğini gösteren açık bir işaret olduğunu göremediler. Erkekler, kadın bedenlerine boyun eğdirerek iktidar kuran yöneticilerin, aynı politikayı erkek bedenlerine de uygulayacağını, onların kıyafetlerine ve saçlarına  müdahale edeceklerini,  onların kişisel ve siyasi özgürlüklerini de inkar edeceklerini göremediler. Bugün, genç protestocular etnik ve toplumsal cinsiyet uçurumlarını kapatmanın aciliyetini anlıyorlar, ancak nesiller arası gerekli desteğe sahip değiller. Devletin vahşeti ve tarihsel olarak marjinalize edilmiş grupları ve dahil ettiklerinde nasıl kazandıklarını hâlâ göremeyen kendi kültürlerinin sınırlayıcı inançları olan iki cepheyle özenle mücadele etmeleri gerekiyor.

 

Özgürlük halklardan geçiyor

 

İran'ın özgürleşmesine giden yol, daha önce korkulan, susturulan ve dışlanan halklardan geçiyor. Başarısızlıklarıyla hesaplaşabilen ve uzlaşma yoluna girebilen, aynı zamanda hem dış hem de iç engellerle karşılaşan bir toplum, gerçek özgürlük ve demokrasiye hazırlanan bir toplumdur. Bu noktada, Dini Lider ve IRGC'nin muhaliflere gaddarca davranmayı ne zaman durduracağını tahmin etmek zor. Açık olan şu ki, İran toplumu büyük bir değişimden geçti ve etnik kimlikler ile baskın grup arasındaki farkındalık ve birlik - eğer büyümeye devam ederlerse - yavaş ama kesinlikle despotizmi devirecek.