Rozerîn Gultekîn

 

STENBOL - Rêvebira Lêkolînên Bîr û Aştiyê ya Navenda Bîrgehê Dr. Noemi Levy-Aksu, ku li ser girîngiya rûbirûbûnê ya di avakirina aştiyeke bi rûmet de nirxandin kir wiha got, "Armanca rûbirûbûnê guhertin û veguherîna sibehê ye."

 

Bi banga "Aştî û Civaka Demokratîk" a Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan a di 27'ê Sibatê de pêvajoyek nû dest pê kir. PKK'ê agirbesta ku di 1'ê Adarê de îlan kir û biryara fesixkirinê ya ku di 12'emîn kongreya xwe ya di 5-7'ê Gulanê de da di 12'ê Gulanê de ji raya giştî re ragihand. Dewletê hîn jî li dijî gavên berbiçav ên tevgera Kurd tu gavên berbiçav neavêtiye. Dr. Noemi Levy-Aksu, Rêvebira Lêkolînên Bîr û Aştiyê ya Navenda Bîrgehê, di derbarê qonaxa rûbirûbûna aştiya bi rûmet de nirxandin kir.

 

'Mesele ne tenê şer e'

 

Noemi Levy-Aksu destnîşan kir ku polîtîkaya bicihbûn, koçberkirin û komkujiyê ku ji serdema dawî ya Împeratoriya Osmanî ve berdewam dike, û got, "Dê rasttir be ku şerê 40 salî wekî encamekê were nirxandin. Şer wêraniyek kûr çêkir. Di salên 90'î de, koçberî, kuştinên kiryar nediyar û windakirinên bi zorê hebûn. Em behsa wêraniyek pir zêde dikin. Ev wêrankirin xwedî aliyên aborî, civakî û çandî ye. Di qonaxên paşîn ên pêvajoyê de, divê çareserî ji bo wêraniyê werin dîtin û veguherînek siyasî û civakî were çêkirin. Ji ber ku pirsgirêk ne tenê şer e, ew polîtîkayeke dewletê ya piralî ye."

 

'Rûbirûbûn gihîştina rastiyê, eşkerekirina wê û cezakirina sûcdaran e'

 

Noemi Levy-Aksu behsa gavên pêwîst ên ji bo bidawîkirina siyaseta şer a ku bi salan e tê meşandin û avakirina aştiya civakî kir û got, "Li cîhanê gelek mînakên aştiyê hene û em dikarin ji pêvajoya ku heta sala 2015'an li Tirkiyeyê berdewam kir dersan derxin, lê ew li gorî her erdnîgarî û serdemê pêş dikeve. Ji vê yekê reçeteyek ji bo aştiyê li cem me tune. Daxwaza edaletê daxwazek pir xurt e ku aştî hebe. Aştî tê wateya bêdengkirina çekan û her weha dabînkirina edaletê. Pir girîng e ku meriv li ser ka edalet dê di pêvajoya aştiyê de çawa were peyda kirin û dê çi mekanîzma werin avakirin bifikire. Di nîqaşa avakirina aştiyê de, pêdivî ye ku dabînkirina edaletê wekî hêmana sereke were dîtin. Rûbirûbûn jî beşek ji edaletê ye. Rûbirûbûn gihîştina rastiyê, eşkerekirina wê û cezakirina sûcdaran e. Rûbirûbûn daxwazek e ku edalet û rastiyê dihewîne.  Rûbirûbûn rêbazek pir girîng e ji bo pêşîgirtina li dubarebûna tiştê qewimî. Li pişt sûcan nijadperestî, neteweperestî, şîdeta dewletê, kolonyalîzm heye. Rûbirûbûn ji bo vekirina van hemî mijaran ji bo nîqaşê pêwîst e. Armanca rûbirûbûnê guhertin û veguherîna sibehê ye. Girîng e ku civatek dadmendtir, wekhevtir û demokratîktir were afirandin. Bi gotineke din, ji bo aştiyek mayînde, rûbirûbûn hêmanek pir girîng e."

 

'Heta rûbirûbûn çênebe aştiyeke bi rûmet jî pêk nayê'

 

Noemi Levy-Aksu diyar kir ku yek ji rexneyên ku di pêvajoyên aştiyê yên ku di demên berê de li welatên cûda hatine jiyîn de derket holê ev bû ku mekanîzmayên çareseriyê yên ku hatine damezrandin piştî demekê bêfonksiyon mane û çareserî nebûne civakî û got, "Mekanîzma girîng in, lê ya bi rastî girîng ew e ku rûbirûbûn dê çawa berdewam bike dema ku pêvajo biqede. Ji bo berdewamiya rûbirûbûnê reformên pir cidî hewce ne. Siyaseteke perwerdehiyê ya cûda, akademiyeke cûda û qadeke sivîl a cûda hewce ne. Heta ku qad tune be ku li ser rûbirûbûnê were axaftin, rûbirûbûn pir rûxalî dimîne. Dema ku em dibêjin aştî, em li ser pirsgirêka Kurd diaxivin, lê Tirkiye xwedî dîrokeke binpêkirinên mafan, cudakarî û tundûtûjiyê li dijî beşên cûda ye, ji ber vê yekê divê pevçûn bêyî ku bi serdemek an mijarek diyarkirî ve were sînordarkirin were bidestxistin. Siyasetên nû yên ku dikarin pevçûnê bi awayekî demokratîk û berfireh misoger bikin hewce ne. Ev ne tiştên ku dê di rojekê de çêbibin, lê ne realîst e ku meriv bifikire ku aştiyeke mayînde, civakeke demokratîk dikare bêyî ku li ser van were axaftin were damezrandin. Bêyî rûbirûbûnê dikare nebûna pevçûnê hebe, lê aştiyeke bi rûmet çênabe. Bêyî ku behsa pirsgirêkên ku rê li ber demokrasiyê, maf û azadiyên bingehîn digirin bê kirin, avakirina aştiya civakî pir zehmet e.”

 

'Em ê hewl bidin ku di hevberdana mirovan de rolekê bilîzin'

 

Noemi Levy-Aksu tekez kir ku pêwîst e bersiva pirsên ku têgeha aştiyê çi vedihewîne bê dayîn, ger ku piraniya civakê dixwaze, bêyî ku tenê li ser bêçekbûn an bêpevçûn bisekine û got, "Divê em bikaribin rêbazên ku bi hev re li ser mijarên pir cûda nîqaş bikin bibînin. Ev ne mijarek e ku ji sifirê tê afirandin, di vî warî de gelek ezmûn heye, pêdivî ye ku ew di nav konjuktura heyî de dîsa werin îfade kirin. Tirkiye niha welatekî pir cihêkar e, ji ber vê yekê, ne hêsan e ku mirovên bi nêrîn û erdnîgariyên cûda werin cem hev û nîqaşan berfireh bikin, her kes li rêyekê digere ku vê yekê bike. Ji bo ku em civakek parçebûyî û cihêkar fam bikin û çareseriyan pêş bixin, em hewceyê nêrîn û lêkolînên piralî ne. Civaka sivîl bi serê xwe di bin gelek êrîşan de ye, lê ez difikirim ku ew dikare bi tevlêbûna aktorên din pratîkek hevgirtinê pêş bixe. Navenda Bîranînê ji damezrandina xwe ve li ser mijara aştiyê nîqaş dike. Di serdema pêş de, em ê hewl bidin ku di hilberandina bêtir agahdarî, bi hev re fikirîn û hevberdana mirovan de rolek bilîzin."