HABER MERKEZİ - Kadına seçme ve seçilme hakkının tanındığı ilk ülkeler arasında yer alan Türkiye’de 1935’te kadının Meclis’teki temsiliyeti yüzde 4,5 olurken, o dönem dünya sıralamasında 2. sırada yer alan Türkiye, şu an yüzde 14,9 oran ile 132. sırada. Kadınların 24 Haziran seçimlerinde hedefi eşit temsiliyet. 

 

Dünyada kadına seçme ve seçilme hakkını veren ilk ülkeler arasında yer alan Türkiye, 1934 yılında yapılan yasal düzenlemeyle birçok Avrupa ülkesinden çok daha önce kadınlara siyasi hakları veren ülke oldu. 8 Şubat 1935 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) 5. Dönem seçimleri sonucunda 18 kadın milletvekili, ilk kez Meclis'e girdi. Ancak yapılan araştırmalara göre, o yıllarda yüzde 4,5 temsil oranıyla dünya sıralamasında 2. sırada yer alan Türkiye, şu anda yüzde 14,9 oranıyla 186 ülke arasında 132. sırada. Siyasette var olmak isteyen kadınların sindirilmeye çalışıldığı bir dönemde Türkiye 24 Haziran 2018 seçimlerine hazırlanırken, AKP iktidarının saldırılarına karşı kazanımlarına dört elle sarılan kadınların hedefi ise eşit temsiliyet.

 

Cumhuriyetin ilk kadın milletvekillerinin Meclis'teki temsil oranı yüzde 4,5 olurken, 22. Dönem’de Meclis'e 24 kadın milletvekili girdi ve temsil oranı yüzde 4,4 oldu. 2007 seçimlerinde Meclis'e giren 48 kadın milletvekili ile ilk defa kadın milletvekili oranı 1935'deki oranı aştı. Bunların arasında en yoğun oranın Barış ve Demokrasi Partisi’nde (BDP) olması dikkat çekerken, yasal mevzuatta değişikliklerin yapılması, önergelerin verilmesi, kadınlarla ilgili gündemlerin oluşturulması konusunda en aktif olan parti oldu. BDP, eşbaşkanlık sistemi ve yüzde 40 kadın kotasını getirerek de bir ilke imza attı. 

 

Dünyada kadınlara seçme ve seçilme hakkının tanınması 

 

Kadınlara seçme hakkı ilk kez 1893 tarihinde Yeni Zelanda da verildi. Ancak bu ülkede kadınlara seçilme hakkının verilmesi 1919 yılını buldu. Kadınlara, hem seçme hem de seçilme hakkını birlikte tanıyan ilk ülke ise, 1906 yılında Finlandiya oldu. Kadın milletvekillerinin sayısı, ülkelerin gelişmişlik düzeyi ile doğru orantılı olarak zaman içerisinde artış gösterdi. Dünya parlamentolarındaki kadın milletvekili oranı 1945'te yüzde 3 iken, bu oran 2004'de yüzde 13 düzeyine yükseldi. Ve ulusal parlamentosunda en fazla kadın milletvekiline sahip ülke İsveç oldu. Türkiye'de ilk kez Mustafa Kemal Atatürk tarafından 1930 yılında kadınların belediye seçimlerine katılmaları sağlandı. 

 

‘Kadınlar Halk Fırkası'na izin çıkmadı

 

Kadınlar, siyasi hayatta var olma mücadelesine ilk kez 1923 yılında başladı. Kadınlar, ilk kadın partisi “Kadınlar Halk Fırkası”nı, Nezihe Muhittin'in başkanlığında 1923 yılında kurmak istedi. Ancak partinin kuruluşuna, kadınlara oy hakkı tanımayan 1909 tarihli Seçim Kanunu gereğince valilikçe izin verilmediği ve parti girişimi dernekleşme ile sonuçlandı. 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte kadınların kamusal alana girmesini sağlayan yasal ve yapısal reformlar hızlandı. Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun 3 Mart 1924'te çıkarılmasıyla tüm eğitim kurumları Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlanırken, kızlar da erkeklerle eşit haklarla eğitim görmeye başladı. 

 

Türkiye'de kadınlar, 1930 yılından itibaren çıkarılan bir dizi yasa ile yerel ve genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkına sahip oldu.

 

1930: Belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı

 

Kadınlara siyasetin kapısını aralayan Belediye Yasası, 1930 yılında çıkarıldı. Böylece kadınlar belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı kazandı. 3 Nisan 1930’da Belediye Kanunu'nda yapılan düzenlemeyle yerel siyasette yer alma ve yöneticileri belirleme hakkı elde eden cumhuriyet kadınları, en demokratik haklarını ilk kez bu yılın sonuna doğru gerçekleşen seçimlerde kullandı. Çok sayıda kadın belediye meclislerine girdi.

 

1933: Muhtar seçme ve seçilme hakkı

 

1933 yılına gelindiğinde Köy Kanunu’nda yapılan değişiklikle kadınlar artık muhtar ve heyetlerine seçme ve seçilme hakkına da sahip oldu.

 

İlk kadın muhtar: Gül Esin

 

Yapılan ilk yerel seçimde, Aydın’ın Çine ilçesine bağlı Demirdere köyünde, (Bugünkü Karpuzlu ilçesi)  seçimi kazanan Gül Esin, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın muhtarı olarak tarihe geçti.

 

1934: Milletvekili seçme ve seçilme hakkı

 

Kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkını veren yasal düzenleme, 1934 yılında Anayasa ve Seçim Kanunu’nda değişiklik yapılması sonucu gerçekleşti. 5 Aralık 1934 tarihinde görüşülen öneri, 317 sandalyeli Meclis'te, 258 milletvekilinin katıldığı oturumda ve tamamının oyuyla kabul edildi. Böylece kadınlar 22 yaşında seçme, 30 yaşında seçilme hakkına sahip oldu.

 

1935'te Meclis’in yüzde 4,5'i kadın

 

8 Şubat 1935'te TBMM 5. Dönem seçimleri sonucunda 17 kadın milletvekili, ilk kez Meclis'e girdi. 1936 yılı başında boşalan milletvekillikleri için yapılan ara seçimde ise Çankırı Milletvekili olarak seçilen emekli öğretmen Hatice Özgenel ile bu sayı 18'e çıktı. Meclis’teki tüm milletvekillerinin yüzde 4,5'i kadınlardan oluştu. Çok partili döneme geçildiği 1950-51'de ise, Meclis’te sadece 3 kadın vekil yer alıyordu. Bu da Meclis’teki vekillerin yüzde 0,61'ini oluşturuyordu. Kadınlar Meclis'e geldiklerinde kız çocuklarının eğitim seviyelerinin yükseltilmesi, sağlık sorunlarının halledilmesi ve özellikle küçük yaştaki çocukların sağlık, eğitim ve çalışma şartlarının iyileştirilmesi doğrultusunda çalışmalar yaptı. 

 

2007'de 23. Dönem’de Meclis'e giren kadın sayısı bir önceki seçimin 2 katı oldu. 2002'de 21 kadın Meclis'te yer bulurken, 2007'de bu sayı 48'e çıktı. 2007 seçiminde, AKP'den 27, CHP'den 10, MHP'den 2, DTP'nin desteklediği bağımsız adaylardan da 9 kadın Meclis'e girdi. AKP'den seçilen 27 kişiden 5'i 22'nci dönemde de milletvekiliydi. Eski bakanlardan Nimet Çubukçu ve Güldal Akşit yeniden seçilen milletvekilleri arasında yer aldı. CHP'den seçilen 10 kadından 5'i, 2002 seçimlerinde de Meclis'e girdi. Meclis'te yeni dönemde MHP sıralarında da 2 kadın milletvekili oturdu. DTP'den seçilen 24 milletvekilinden 9'u kadın oldu. 

 

7 Haziran 2015’te Meclis’in yüzde 18’i kadın 

 

12 Haziran 2011 Genel Seçimleri sonucu 24. Dönem’de Meclis’e giren kadın milletvekilli sayısı 78’e yükseldi. BDP destekli bağımsızlardan Meclis’e giren 36 milletvekilliden 11’i kadın oldu. 7 Haziran 2015 seçimlerinde ise Cumhuriyet tarihinde Meclis'teki kadın vekil oranı ilk kez yüzde 18'e ulaştı ve 25’inci dönemde Meclis’e giren kadın milletvekilli sayısı 97 oldu. HDP, kadınlar öncülüğünde bir ilke imza atarak yüzde 10 barajı kadınlar öncülüğünde yerle bir ederek, 80 milletvekilinden yüzde 40'ı kadınlardan oluştu. Ancak rekor kısa ömürlü oldu. 

 

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın müdahalesiyle 1 Kasım’da tekrar gidilen seçimler sonucu 26. Dönem’de Meclis'e girebilen kadın sayısı 82'ye, oran yüzde 14,9'a geriledi. 

 

Dünyada parlamentolarda kadın oranı yüzde 23,4

 

Birleşmiş Milletler Kadın Birimi (UN Women) ve Parlamentolar Arası Birlik (IPU) tarafından yayınlanan “Siyasette Kadın 2017” haritasına göre, tüm dünyada hükümet ve parlamentolardaki kadınların sayısı 2016’da düştü. Tüm dünyada parlamentolarda kadın vekillerin ortalaması 2015’te 22,6 iken, 2016’da 23,4’e çıktı.

 

Devlet başkanı ve hükümet başkanı kadın olan ülke sayısı 2015 yılında 19 iken, 2016 yılında da 17’ye düştü. Şu anda tüm dünyada kadın devlet başkanlarının oranı yüzde 7,2. Kadın hükümet başkanlarının oranı ise yüzde 5,7. Meclis başkanı kadınların oranı ise tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaşarak yüzde 19,1 olarak gerçekleşti.

 

Yüzde 61,3 oranıyla Rwanda 1. sırada 

 

Meclis’te kadın oranının en yüksek olduğu bölge yüzde 41,7’lik oranla İskandinav ülkeleri. Kadınların parlamentodaki temsili sıralamasında ise Rwanda yüzde 61,3 oranıyla birinci sırada, Bolivya yüzde 53,1 oranıyla ikinci sırada, Küba yüzde 48,9 ile üçüncü sırada yerini alıyor.

 

Türkiye 132. sırada

 

Türkiye’de Meclis’teki kadın oranı ise yüzde 14,9. Türkiye 82 kadın vekille 186 ülke arasında 132. sırada yer alıyor. Ancak bu 82 kadın vekilden 5’i şu anda cezaevinde tutuluyor.