Habibe Eren

 

ANKARA - Türkiye’de ilk vakanın açıklanmasının ardından koronavirüs salgını ile geçen üç ayda şiddet ve baskının tırmandığı bir süreç yaşandı. HDP’li 5 belediyeye kayyım atanan bu süreçte, kadına yönelik şiddet, nefret söylemleri, ırkçı saldırılar yükselişe geçti. Salgın boyunca Kürt illerinde gömülme hakkı engellenerek birçok yerde mezarlıklar tahrip edildi. Ayrıca HDP ve CHP’li üç ismin vekilliği düşürüldü.

 

Yaklaşık 6 ay önce Çin’in Wuhan kentinden çıkan koronavirüs (Covid-19) kısa süre içerisinde bütün dünyaya yayıldı. Şu an Antarktika hariç tüm kıtalarda koronavirüs yayılırken, henüz etkili bir ilaç, tedavi yöntemi ve aşı bulunamadı. Çin’in ardından İtalya, İran, ABD, İspanya gibi ülkelerde virüs hızlıca yayılırken bir süre sonra Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından pandemi ilan edildi. Türkiye’de ise ilk resmi vaka 10 Mart’ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca tarafından açıklandı. Açıklamanın ardından geçen ilk ayda vaka sayısı neredeyse 50 bine yaklaştı. Virüsün dünyada en hızlı ilerlediği ülkeler arasında gelen Türkiye, 1 Haziran itibarıyla normalleşme adımlarını hayata geçirirken, DSÖ Türkiye’nin vaka sayısındaki artış hızı ile Avrupa’da ilk beş ülke arasında olduğunu kaydetti. Türkiye’de son verilere göre virüs kaynaklı yaşamını yitirenlerin sayısı 4 bin 746, toplam vaka sayısı ise 173 bin 36. 

 

Türkiye’de salgının devam ettiği 3 ayda baskı, gözaltı ve tutuklamalar derinleştirilirken, yurttaşlar sınırlı da olsa sokağı kullanarak taleplerini haykırdı. 3 ayda neler mi oldu? 

 

Sağlık çalışanlarının izinleri iptal edildi

 

Tüm dünyanın tersine Türkiye’de sokağa çıkma yasağı yerine "gönüllü karantina" çağrısı yapıldı. Duruma tepki gösteren muhalefet ve siyasi partiler hükümete çağrıda bulunarak bir an önce acil önlemlerin alınması gerektiğini belirtti. İlk vakanın duyurulması ile birlikte Sağlık Bakanı bir dizi toplantı alırken, aldığı ilk kararlardan biri de sağlık çalışanlarının yıllık izinlerinin iptal edilmesi oldu. 16 Mart’tan itibaren eğitime ara verileceği ve eğitimin uzaktan devam edileceği duyurulurken, yakın tarihte yapılacak birçok sınav tarihi ise ertelendi. 

 

Salgının hızla yayıldığı ilk günlerde virüse ilişkin Antalya’da haber yapan iki gazeteci gözaltına alındı. 

 

Cezaevlerinde görüşler kısıtlandı, adliyeler nöbet sistemine geçti

 

Her geçen gün artan vaka sayıları ile birlikte sağlık alanındaki yetersizlikler tartışılmaya başlandı. Maske ve koruyucu ekipmanların yetersiz olduğunu açıklayan sağlık emekçileri ise bir an önce ekipman yetersizliğinin giderilmesi çağrısında bulundu. Türk Tabipler Birliği (TTB) 16 Mart’ta yaptığı açıklamada, vaka sayısının logaritmik bir şekilde artacağını belirterek, sağlıkçıların bu süreçte korunması gerektiği çağrısında bulundu.

 

Tüm dünyada salgın süreçlerinde adli ve politik fark etmeksizin çok sayıda mahkum tahliye edildi ve cezaevleri boşaltıldı. Türkiye’de ise Adalet Bakanlığı tedbir kapsamında aile görüşlerinin bir süreliğine durdurulduğunu, bunun yerine telefon görüşme saatlerinin uzatılacağını açıkladı. Yine adliyelerde nöbet sistemi ile çalışılacağını, sanıkların sadece tutuklu yargılandığı dosyalarda Ses Bilişim ve Görüntü Sistemi (SEGBİS) üzerinden duruşmaların devam edileceği kararı alındı.

 

HDP’li belediyelere kayyım atandı

 

İçişleri Bakanlığı kararıyla bu süreçte salgınla mücadele eden Halkların Demokratik Partisi (HDP) belediyelerine kayyım atandı. Batman Belediyesi, Diyarbakır’ın Silvan, Lice, Ergani ve Eğil ilçe belediyelerine, Bitlis’in Güroymak ilçesi, Iğdır’ın Halfeli, Siirt’in Gökçebağ beldelerine, Muş'un Altınova ve Iğdır Belediyesi'ne kayyım atandı.

 

Newroz kitlesel kutlanmadı

 

Her yıl milyonların kutladığı Newroz, bu yıl salgın nedeniyle kitlesel kutlanamadı. Bunun yerine HDP’nin alternatif Newroz kutlaması önerisi ile 20 Mart günü 20.20’de evlerden, balkonlarda simgesel ateşler yakılarak, türkülerle Newroz kutlandı. 

 

Sokağa çıkma sınırlaması getirildi

 

En riskli yaş grubu olan 65 yaş üstü için 21 Mart’ta sokağa çıkma sınırlandırılması getirildi ancak yaşlılara karşı ayrımcı uygulamalar ortaya çıktı. Sosyal medyada birçok kişi açıklamalardan sonra dışarıda gördükleri 65 yaş üstüne yönelik nefret söylemlerine ve taciz eylemlerine yönelmeye başladı. Toplumda bu görüntülere karşı büyük bir tepki yükseldi. 5 Nisan’da da 20 yaş altı için sokağa çıkma yasağı getirildi. Zonguldak ve 30 büyükşehre giriş ve çıkışlar kapatıldı. Daha önce alınan tedbirlerden olan giriş ve çıkışlar valilik iznine bağlanırken, yeni alınan tedbirlerde ise sadece ticaret için kullanılan araçların giriş ve çıkışlarına izin verildiği duyuruldu. 10 Nisan günü İçişleri Bakanlığı tarafından 31 ilde 2 gün sürecek olan sokağa çıkma yasağı duyurusu akşam saatlerinde yapıldı ve market, bakkal, fırınlarda metrelerce kuyruklar oluştu. Yurttaşlar son dakika karar verilen yasağa tepki gösterdi. 

   

İBAN istendi

 

Alınan bu tedbirlerin yanı sıra, Cumhurbaşkanı yaptığı açıklamalarda ise günlük yaşamlarını idame ettirmek için çalışmak zorunda kalanlara maddi paket desteği yerine ‘İBAN numarası’ vererek maddi destek kampanyası başlattığını duyurdu.

 

İnfaz paketinden şiddet failleri yararlandı

 

Salgının ilk ayında AKP ve MHP tarafından hazırlanan ve kamuoyunda “af” yasası olarak bilinen 3’üncü yargı paketi Meclis Başkanlığı’na sunuldu.  İnfaz düzenlemesinde her ne kadar “Çocuklara yönelik cinsel istismar” ve “kadına yönelik şiddet” faillerinin kapsam dışı bırakıldığı söylense de bu suçtan yargılanan binlerce kişi tahliye edildi. Siyasi ve hasta tutsaklar ise kapsam dışı bırakıldı.

 

Kamuoyunda çok sayıda insan ise “eşit infaz istiyoruz” diyerek tepkilerini dile getirdi. Yine bu süreçte Bafra Cezaevi’nde 70 yaşında bir tutuklunun koronavirüsten dolayı yaşamını yitirdiği ortaya çıkarken, Kayseri Bünyan Kadın Kapalı Cezaevi’nde kadınlarda görme kaybı, nefes alma sorunları gibi semptomlar görülmeye başlandı.

 

HDP’den ‘Kardeş Aile Kampanyası’ 

 

Hükümetin yaklaşımları daha fazla vaka sayının artmasına neden olurken, HDP de bu süreçte dayanışmayı yükselterek “Kardeş Aile Kampanyası” başlattı. Kampanya ile birlikte ihtiyacı olan aileler için dayanışma çağrıları yapıldı. Muhalefet partileri de kampanyalar düzenledi. 

 

Ev içi şiddet arttı

 

Salgın sürecinde ev içi şiddet arttı. Birçok kadın örgütü ev içi şiddetin artmasından kaynaklı, “Korona günlerinde şiddetten korunmak” kılavuzu yayınladı. Kadın örgütleri dayanışmayı sağlarken, birçok kadın vekil ise Meclis’te hükümetin ev içi şiddetin önüne geçmesi için “acil eylem planı” çıkarması talebinde bulundu.

 

3 ayda 94 kadın katledildi

 

Öte yandan “Evde kal” çağrılarının yapıldığı salgın sürecinde ajansımızın derlediği şiddet çetelesine göre Mart ayında 29 kadın, Nisan ayında 34, Mayıs ayında ise 31 kadın katledildi. İstanbul Emniyet Müdürlüğü verilerine göre kentte asayiş suçlarının azaldı ancak aile içi şiddet yüzde 38,2 oranında arttı. İstanbul’da, 2019 yılı Mart ayında bin 804 aile içi şiddet olayı yaşanırken 2020 yılı Mart ayında yaşanan 2 bin 493 aile içi şiddet vakası kayıtlara geçti. 

 

İmralı’dan ilk kez telefon görüşmesi yapıldı

 

Salgının ikinci ayında ise İmralı Cezaevi’nde ilk kez bir telefon görüşmesi yapıldı. Ağırlaştırılmış tecrit uygulanan PKK Lideri Abdullah Öcalan, 27 Nisan günü kardeşi Mehmet Öcalan ile telefonla görüştü. 21 yıl sonra ilk kez gerçekleşen bu görüşmede Abdullah Öcalan, “birlik” çağrısında bulundu. İmralı’daki Ömer Hayri Konar ve Hamili Yıldırım da telefon hakkını kullanabildi. 

 

Mezarlıklara dönük saldırılar 

 

Van, Diyarbakır’ın Silvan, Hakkari’nin Yüksekova, Şırnak’ın İdil ilçesi, Muş ve Bingöl’de PKK ve YJA Star’lıların mezarlıklarına dönük saldırılar gerçekleşti. Bu konuda HDP’li birçok vekil Meclis’e soru önergeleri vererek konuyu gündemde tutarken, Bingöl Karer Bölgesi'nde, 1 Ağustos 2017'de yaşamını yitiren MKP/HKO'lu Sevda Serinyel'in annesi Hakife Serinyel kızının tahrip edilen mezarının başında nöbete başladı. 

 

Rosa Kadın Derneği ve TJA’ya operasyon

 

Kadına yönelik saldırıların tırmandığı bu süreçte, 22 Mayıs’ta Diyarbakır merkezli bir operasyonda, Rosa Kadın Derneği üye ve yöneticileri, Tevgera Jinên Azad (TJA) aktivistlerinin de aralarında bulunduğu 18 kişi gözaltına alındı. Gözaltına alınanlardan 12’si tutuklanırken, Kadınlar Birlikte Güçlü’nün çağrısıyla kadın örgütleri, Rosa Kadın Derneği ve TJA’ya yönelik gerçekleştirilen gözaltı operasyonuna karşı sosyal medyadan seslerini birleştirdi. Kadın aktivistler, sendikacı ve siyasetçilere yönelik gözaltı ve tutuklamalar, Diyarbakır ve birçok kentte devam etti. 

 

3 ismin vekilliği düşürüldü

 

4 Haziran’da Demokratik Toplum Kongresi (DTK) Eşbaşkanı ve HDP Hakkari Milletvekili Leyla Güven ile Diyarbakır Milletvekili Musa Farisoğulları ve CHP’li Enis Berberoğlu’nun vekillikleri düşürüldü. TBMM Genel Kurulu’nda 3 vekilin cezası okunarak vekillikleri düşürüldü. Meclis’te, sosyal medyada ve sokakta tepkiler yükseldi. Üç isim cezaevine gönderilirken, Enis Berberoğlu ve Leyla Güven sonraki günlerde tahliye edildi.

 

Salgının ikinci ayından bu yana yaşanan diğer gelişmelerden öne çıkanlar ise şöyle: 

 

* Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun’un evinin fotoğraflarının çekilmesi iddiası ile başlatılan soruşturma kapsamında CHP İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu’na da soruşturma açıldı.

 

* Mardin’in Nusaybin ilçesinde nereden geldiği belli olmayan kurşunla başından vurulan 8 yaşındaki R.E., yaşamını yitirdi. 

 

*Grup Yorum üyesi Helin Bölek eyleminin 288’inci gününde yaşamını yitirdi.  

 

 *İzmir Kırıklar 1 Nolu Kapalı Cezaevi’nde “adil yargılanma” talebiyle 297 gündür ölüm orucunda olan Mustafa Koçak yaşamını yitirdi.

 

* Taksim Meydanı’nda yapılmak istenen sembolik 1 Mayıs kutlamasına izin vermeyen polisler, DİSK Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu ile birçok kişiyi gözaltına aldı. Ayrıca bu yıl salgından dolayı kitlesel kutlanmayan 1 Mayıs balkonlardan ve evlerden marşlar çalınarak kutlandı.

 

* Anestezi teknikeri Ayşe Karaman’ı damar yolundan ilaç vererek katleden Özgür Tarhan serbest bırakıldı. 

 

* Ölüm orucunun 323’üncü gününde eylemini sonlandıran Grup Yorum üyesi İbrahim Gökçek tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti.

 

* Nusaybin ilçesi Fırat Mahallesi’nde bulunan Toplu Konut’ta, bahçeye çıkan çocukları havaya ateş açarak kovalayan polis, B.E.’yi gözaltına almaya çalıştı.

 

*Soma Katliamı’nın 6’ncı yılında Ankara’da Madenci Anıtı önünde anma yapmak isteyen kitleye saldıran polis, çok sayıda kişiyi gözaltına aldı.

 

* HDP'li Iğdır, Siirt, Baykan ve Kurtalan Belediyelerine kayyım atandı. Iğdır Belediye eşbaşkanları Eylem Çelik ve Yaşar Akkuş gözaltına alındı.

 

* Garzan Mezarlığı’ndan çıkarılan 261 cenazenin, Kilyos Mezarlığı'ndaki kaldırımın kazılarak, 18 mezarlık için açılan bir alanda üst üste defnedildiği ortaya çıktı. Aileler ve STÖ temsilcileri, söz konusu durumu "düşman hukukunun yansıması" olarak değerlendirdi.

 

*Diyarbakır’da TJA öncülüğünde bir araya gelen kadınlar insan zinciri oluşturarak, “Biz kadınlar, hiçbir zaman bu faşist sisteme boyun eğmeyeceğiz. Kameralarınız, tanklarınız, toplarınız şahittir ki biz geri adım atmadık. Geri adım atmayacağız da” protestosu gerçekleştirildi.

 

* Sincan Kadın Kapalı Cezaevi’nde idarenin dağıttığı yemekten kaynaklı 6 tutsak zehirlendi.

 

* HDP Ankara İl Örgütü’nün belediyelerine atanan kayyımları protesto etmek istedikleri eyleme gerçekleşen polis saldırısında 8 kişi darp edilerek gözaltına alındı. 

 

*Kadınlar Birlikte Güçlü, birçok kentte gerçekleştirdiği mor zincir eyleminde, Meclis’e getirilmek istenen çocuk istismarı faillerine af tasarısına ve çocuk evlendirmelerini meşrulaştıran söylemlere tepki gösterdi. 

 

* Ağır hasta tutsak Sabri Kaya hakkında tahliye kararı verildiği gün getirildiği Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi'nde yaşamını yitirdi. 

 

*Batman’ın Hasankeyf ilçesinde inşa edilen ve 12 bin yıllık tarihi sular altında bırakan Ilısu Barajı’nın açılışı gerçekleşti. 

 

*Hasankeyf’in Güneşli köyünde, bir türbeyi ve çevresindeki mezarları tahrip eden askerler, mezarlıktaki ağaçlara Türk bayrağı astı.

 

*Mücadelelerinin 25'inci yılında yasaklanan Galatasaray Meydanı'na giden Cumartesi Anneleri, polis engeline rağmen karanfil bıraktı. 

 

*Kadınlar Birlikte Güçlü Kolektifi Türkiye ve dünyanın her yerinden çok sayıda kadınla birlikte pandemi sürecinde artan şiddete karşı “#AllWomenProtestViolence (BütünKadınlarŞiddetiProtestoEdiyor)” etiketi ile sosyal medya eylemi gerçekleştirdi. 

 

* HDP eski Eş Genel Başkanları Figen Yüksekdağ ve Selahattin Demirtaş’ın 6-8 Ekim Kobanê olaylarına ilişkin süren soruşturmanın tutukluluk incelemesinde bir kez daha tutukluluk halinin devamına karar verildi.

 

*  Edirne F Tipi Kapalı Cezaevi’nde tutuklu bulunan siyasi hasta tutsak Vefa Kartal yaşamını yitirdi.

 

* Ankara’da Barış Çakan adlı genç Kürtçe müzik dinlediği için maruz bırakıldığı ırkçı saldırı sonucu katledildi.  

 

* Vekilliğin düşürülmesini “siyasi darbe” olarak tanımlayan HDP’li parlamenterler kararı protesto etmek için Meclis’ten Güvenpark’a yürümek istedi. Yürüyüşe polis saldırısı gerçekleşirken iki vekil darp edildi. 

 

*HDP Kadın Meclisi 'Kadın Mücadelesi Her Yerde' kampanyasının startını Kuğulupark’ta vererek, “Hep birlikte erkek iktidarların korkusu olalım” dedi.

 

*Salgın sürecinde ilan edilen sokağa çıkma yasaklarına uymadıkları gerekçesi ile polis ve bekçiler tarafından yurttaşlara dönük şiddet ise daha da arttı.