Melike Aydın

 

HABER MERKEZİ - İnsan haklarının ‘beyaz’ ve ‘erkeklere’ tanındığı dönemlerde kadınların oy hakkı için savaşan, ırkçılık ve cinsiyetçilik karşıtı, antimilitarist önderlerden biri Idola Sean Jean, doğumunun 141’inci yılında hala kadın mücadelesinin öncülüğünü yapıyor.

 

Erkeklerin tahakküm ve tüketmek üzerine kurmak istediği yaşamda bir köle olarak yer verilen kadınlar, özgürlük ve hakları için büyük mücadeleler yürüttü. Birçoğu tarihe adını yazdırarak, öncü rol oynar. Onlardan biri de Idola Sean Jean. 

 

Hiç evlenmeyerek, çocuk yapmayarak geleneksel kadın figürüne itirazını dile getiren Idola, kendi geçimini sağlayabilen bir kadın figürü olarak siyasal arenada kadınların oy hakkını savunur, erkeklerin yarattığı etik değerlerin ötesine geçerek kadınlara alan açan bir idol olur. Oyunculuğu, gazeteciliği, aktivistliği ile kendini yaratan Idola aynı zamanda Quebec’te Fransız asimilasyonuna karşı mücadele vermiş, kadınların miras hakkı için savaşmış bir feminist. 

 

‘Idola’yı doğuran tarih oldu’

 

Kanada Federasyonu ve Qeuebek eyaletinin bu federasyona katılmasındaki temel etkenlerden birisi ABD’nin Kanada’yı işgal etme tehlikesiydi. Ancak kuruluş sürecinde Kanada Federasyonu, devlet ve Fransız Kanadalı Katolik Kilisesi arasında yapılan üstü kapalı bir anlaşma Quebec’in Katolik Kilisesi’nin uzun süre etkisi altında olmasını getirir.

 

Montrealli hukukçu Edmond Saint-Jean ve Emma Lemoine’in hayatta kalan tek çocuğu olan Idola, 19 Mayıs 1879 baharında doğar ve Notre-Dame de Montreal ve Villa Maria manastırlarında eğitime başlar.

 

Idola doğduğunda işçi hareketleri, sendikalaşma ve feminizm gibi kavramlar Quebec’te de etkisini göstermiştir. Başlangıçta varlıklı elitlere ayrılan oy hakkı zamanla diğer seçmen kategorilerine de verilmeye başlanır. Parlamentolara muhafazakarlar hakim olsa da anti-emperyalist "kızıllar” ve liberaller güç kazanmak için örgütlülüklerini arttırıyordu. İşçi kadınların sayısı fabrikalarda, ofislerde veya mağazalarda artıyor, kadınlar ev işçisi konumundan sıyrılıyor, zengin kadınlar kızları için yükseköğretime ve mesleklere erişim talep ediliyordu. Toronto'da Kanada'nın ilk kadın doktoru olan Emily Howard Stowe, 1876'da aslında kadın oyuna adanmış bir örgüt olan bir edebiyat kulübünü kurmuş, beş yıl sonra da Ontario Parlamentosu’nda kadınlara oy hakkı vermek için bir temsilci gönderilir. Idola bu tarihsel zeminde doğar.

 

Rahibe, eş ya da anne rollerini reddetti

 

Idola, manastırdaki eğitiminden sonra Madame Julia Bennati’ye ait küçük bir tiyatro okulunda sahne yönetmenliği ve diksiyon eğitimi alır. Üyesi olduğu edebiyat okulu Ecole Litteraire de Montreal’i sık sık ziyaret eden Idola, 1900’den itibaren de Monytreal ve Quebec şehir tiyatrolarında ve şiir resitallerinde tanınmaya başlar Daha iyi bir eğitim almak üzere 1903’te Paris’e gider, dönemin ünlü tiyatrocularıyla çalışır, Sorbonne Üniversitesi’nden dersler alır.

 

Asimilasyona karşı mücadele etti

 

Fransa’dan Montreal'e döndüğünde McGill Üniversitesi'nde Fransızca dil profesörü olan Idola, Profesör Carrie Derick ile tanışır. 1913'ten 1919'a kadar Montreal Suffrage Association'ın (Oy Hakkı Derneği) başkanlığını yapar. Kanada Federasyonu’nun asimilasyon politikaları karşısında Fransızcanın canlı tutulmasına yönelik çabaları olur. Diksiyon üzerine Montreal Mekanik Enstitüsü'nde halka açık kurslar verir, Récitations Enfantines (1917) ve Morceaux à Dire (1918) adlı kitaplarını yayınlar.

 

‘Suffrage’ mücadelesi yükseliyor

 

Idola 1914'te Montreal Çocuk Mahkemesi’nin Katolik Komitesi Sekreterliğine atanır ve burada suça sürüklenmiş çocuklar için çalışır. Birinci Dünya Savaşı sırasında bir acil yardım komitesine başkanlık eden Idola,  1918'de İspanyol gribi salgınıyla ailesini kaybeden siyahi bir kızı evlat edinir. Ancak evlatlık kızı 1920'lerde hayatını kaybeder. 1907’de kurulan bir Frankafon Katolik Kadın İttifak Grubu’na başkanlık eden Idola, Marie Gérin- Lajoie ve Montreal Kadınlar Kulübü başkanı Anna Marks Lyman ile bir araya gelir. Şubat 1922'de Quebec Yasama Meclisi üyelerini, kadınlara Quebec eyalet seçimlerinde oy kullanma hakkı tanıyan ilk tasarıyı desteklemeye ikna etmek için yüksek profilli bir etkinlik düzenler. 24 Mayıs 1918'de 21 yaş ve üzerindeki tüm kadınlara federal seçimlerde oy kullanma hakkı tanınmasına rağmen, Quebecli kadınların eyalet seçimlerinde oy kullanma hakları yoktur. Böylece 500 kadar kadından oluşan bir heyet, Premier Louis-Alexandre Taschereau ve Yasama Meclisi üyeleriyle görüşmek üzere Quebec şehrine gider.

 

Mücadele kadınlarla devam ediyor

 

Idola, Marie Gérin-Lajoie ve Thérèse Casgrain, Quebec’in Frankofon kadınları adına; Carrie Derick, Julia Drummond ve Grace Ritchie Anglofon kadınları adına Ulusal Meclis üyeleriyle görüşmeler gerçekleştirir. Ancak bütün çabalara rağmen Mart 1922'de Ulusal Meclis üyesi Henry Miles tarafından masaya yatırılan kadınların oy yasa tasarısı ikinci oturumdan önce reddedilir ve tartışma ertelenir. 1927'de komite, birlikte çalışmaya devam eden iki kuruluşa ayrılır. Idola işçi sınıfı mahallelerinden işçi kadınlara odaklanan “Kanada Kadın Oyu İttifakını” kurarken, Thérése Casgrain örgütlülüğünü çoğunlukla orta sınıf evli kadınların yer aldığı “Kadın Hakları Ligi”ne dönüştürür. Idola ve Thérése her yıl kadınların oy hakkı kampanyasını yürütmek üzere Quebec’e giderek halka açık toplantılar düzenler. İkisi de uluslararası işçi sendikaları tarafından kurulan Kırsal Katolik Kadın İlköğretim Öğretmenleri Derneği gibi önemli gruplardan destek alır.

 

Quebec’in ilk kadın adayı

 

1929'da Quebec'te kadınların medeni hakları 15 Şubat 1930’da Dorion Komisyonu'nda masaya yatırılır. Taşınır malların ayrılmasında “kocanın yetkilendirilmesi zorunluluğu” ortadan kalkar. Evlenme yaşı 14'ten 16'ya çıkarılır ve kadınların noter huzurunda alınmış vasiyetnamesi varsa tanıklığı geçerli olur. Aynı yıl Idola, Federal Parlamento üyesi bağımsız liberal adayı olarak çalışır. Seçimi kazanma şansının çok az olduğunu bilir ama kadınların oy kullanmalarını teşvik edebilmek için propaganda amacıyla aday olur ve 3 bin gibi etkileyici bir oy alır.

 

Mücadele sonuç verdi

 

Idola 1929'da Montreal Herald için iki dilli bir sütun yazmaya başlar ve 1933'te La Sphère Féminine dergisini kurar. 1935'te Kral V. George’a kadınların oy hakkını desteklemek için 10 bin imzalı bir dilekçe gönderir. 25 Nisan 1940'ta Quebecli kadınlar sonunda eyalet seçimlerinde oy kullanma hakkını elde eder. 1938'deki Quebec Liberal Partisi kongresinde, yaklaşık 40 kadın delegenin desteğiyle Kanada Özgür Kadınlar Kulübü Başkan Yardımcısı Thérése Casgrain, kadınların oy hakkını parti platformuna dahil etmeyi başarır. 1939'da iktidara geldiğinde, Adélard Godbout hükümeti, Kardinal Jean-Marie-Rodrigue Villeneuve'nin açık muhalefetine rağmen kadınlar oy kullanma ve çalışma hakkını alır. 

 

Ölümü de yaşamı kadar devrimci oldu

 

8 Ağustos 1944'te Quebec’te kadınlar eyalet seçiminde ilk kez oy kullanır ve Idola da oradaydı. Idola, 8 Nisan 1945’teki 65’inci yaş gününden birkaç hafta sonra hayata gözlerini yumar. Idola’nın ölümü de yaşamı kadar devrimcidir. Westmount'taki Saint-Léon Kilisesi’ndeki cenaze töreninde o zamana kadar bütün kilise kurallarına aykırı şekilde kadın yoldaşlarının omuzları üzerinde taşınır. 

 

Yerli ve siyahi halklar ise oy kullanma hakkını 1960’lı yıllara kadar süren bir mücadele sonunda ancak alabilir.