Buşra Turan

 

WAN - Jinên li taxa Xaçortê dijîn û diyar kirin ku krîza aborî jiyana wan her ku diçe dijwartir dike û gotin, "Yek ji sedemên xizaniyê polîtîkayên xelet ên berpirsan, siyaseta qirêj û nebûna yekîtiyê ye. Sedemeke din jî ew e ku budçeyên heyî ji bo polîtîkayên şer û asîmîlasyonê yên li dijî gelê Kurd têne xerckirin."

 

Krîza aborî ya kûrtir li Tirkiye û Kurdistanê ciwanan ber bi mûçeyên kêm, deyn û xizaniyê ve dibe. Tenê dema ku em li zêdebûna fatûreyên gaza xwezayî dinêrin, di sala 2019'an de %41.19, di sala 2020'î de %0.63, di sala 2021'ê de %47.15, di sala 2022'yan de %119.37 zêdebûn çêbûye û di sala 2023'yan de ji bo xanîyan zêdebûnek çênebûye. Di 1'ê Tebaxa 2024'an de zêdebûnek %38 hat bicîhanîn. Zêdebûna lêçûnên jiyanê û zêdebûna buhayên pêdiviyên bingehîn ji bo welatiyan dijwar e ku standardên jiyana xwe biparêzin, di heman demê de newekheviya li herêmê û budçeyên ku ji bo şer têne veqetandin, xizanan bêtir xirab dike. Di encamê de, tengahiya psîkolojîk, koçberî û bêaramiya civakî zêde dibin.

 

Me mîkrofon di derbarê krîza aborî de dirêjî jinên ku li Taxa Xaçortê ya navçeya Rêya Armûşê ya navenda Wanê dijîn, kir.

 

'Budçe ji bo polîtîkayên şer û asîmîlasyonê tê xerckirin'

Nişteciha taxê Ayten Salgor destnîşan kir ku pirsgirêkên aborî yên bi salan e xirabtir dibin û got ku hikûmet sozên bê encam dide. Ayten Salgor  got, "Ev pirsgirêk mezin dibe. Her sal, hikûmet dibêje 'aborî dê baştir bibe', lê rewş meh bi meh xirabtir dibe. Mesrefa jiyanê pir zêde ye û şeş kes di malbatekê de nikarin 10 kesan xwedî bikin. Sedemeke vê yekê polîtîkayên xelet, siyaseta qirêj û nebûna yekîtîya berpirsiyaran e. Sedemeke din jî ew e ku budçeyên heyî ji bo polîtîkayên şer û asîmîlasyonê li dijî gelê Kurd têne xerckirin, van çavkaniyan bikar tînin da ku rehetiyên aborî, îhaleyan û kar ji bo hevalên xwe peyda bikin, ne ji bo feqîran."

 

'Em dixwazin wekî welatiyên azad û wekhev bijîn'

 

Ayten Salgor, serpêhatiyeke xwe ya bi ciwanên ku ji ber zehmetiyên aborî neçar in bi mûçeyên pir kêm bixebitin re parve kir û diyar kir ku wê bi çend ciwanên ji Geverê re axivî ye ku ji bo xebatê diçûn Enqereyê. Ayten Salgor got, "Min ji ciwanan pirsî ka ew ê çi bikin. Wan ji min re got ku ew ê rojane bi 1200 lîreyan di înşaetê de bixebitin. Binêrin, bibînin ka ew çi cûre mecbûriyetê li ser ciwanan ferz dikin. Di şert û mercên normal de, karkerê înşaetê divê herî kêm 3000 heta 4000 lîreyan mûçeyek rojane qezenc bike. Pêdiviyên wan ên bingehîn ên wekî stargeh û xwarinê hene. Lê ciwanên me neçar in ku tenê ji bo debara xwe bikin bixebitin. Di çend salên borî de gelek xwekuştin û kuştin çêbûne. Mînak, li Wanê, her roj herî kêm du an sê ciwan ji ber van sedeman xwe dikujin. Sedema sereke ya vê yekê rewşa aborî ya welêt e. Ev yek ciwanan û malbatên wan dixe nav tengasiya psîkolojîk. Ger li welêt edalet û wekhevî hebûya, ev pirsgirêk tunebûn. Ger newekheviya aborî ya di navbera rojavayê welêt û Kurdistanê de ji holê rabûya, gelek pirsgirêk dê çareser bibûna. Daxwaza me ew e ku em bikaribin wekî welatiyên azad û wekhev bijîn."

 

'Ji bilî xwişk û biratiyê çareseriyek din tune'

 

Ayten Salgor diyar kir ku Kurd bi salan e li vî welatî wekî welatiyên çîna duyemîn hatine dîtin û ew niha dixwazin bi wekhevî û mirovî bijîn. Ayten Salgor got, "Karsazên Kurd ên li Rojava êdî dikarin werin welatê xwe, welatê xwe ji nû ve ava bikin û pêş bixin. Kurdistan axa herî dewlemend û berhemdar a cîhanê ye. Ew herêmek e ku bi her awayî xweser e. Mixabin, ji ber polîtîkayên hikûmetê, bajarên mezin ên Kurdistanê bûne mîna gundên nepêşkeftî. Ciwanên me dikarin kar bistînin. Bi vî rengî em dikarin pêş bikevin. Tiştên herî xweşik ên vê dinyayê wekhevî, azadî û xwişk û biratî ne. Em li ser vê axê bi hev re dijîn û ji bilî xwişk û biratiyê çareseriyek din tune."

 

'Sedema krîza aborî, belavkirina budceyê ya ji bo çekan e'

 

Nişteciha taxê Behiye Bor diyar kir ku zehmetiyên aborî jiyanê bi her awayî dijwar dikin û zehmetiyên xwe yên darayî wiha anî ziman: "Em nikarin dar an komir bikirin. Em nikarin kîsikek ard bikirin. Em diçin bazarê û heke em sebzeyan bikirin, em nikarin fêkî bikirin; heke em fêkî bikirin, em nikarin sebzeyan bikirin. Em bi kêmasiyekê re rû bi rû dimînin. Sedema sereke ya krîza aborî, veqetandina budceyê ya ji bo çekan e û kuştina ciwan û zarokên me li Kurdistanê bi wan çekan e. Bila erzanbûn hebe. Bila aştî were vî welatî."

 

 

'Em êdî nikarin xwe xwedî bikin'

 

Hamide Naşvan, nişteciheke herêmî, diyar kir ku zehmetiyên aborî jiyana wan dijwar dikin û got, "Îsal, min tonek komir bi 6,000 lîreyî kirî. Kîsikek ard niha 1,500 lîreyî ye. Em êdî nikarin xwe xwedî bikin. Her kes rewşa me dibîne; zivistan hatiye û zivistanên Wanê pir dijwar in. Em li malê du sobeyan bikar tînin. Pêdiviyên me yên sotemeniyê yên salane ji 30,000-40,000 lîreyî zêdetir in. Pirsgirêka me ya herî mezin şer e. Em aştiyê dixwazin. Divê dayik dev ji girî berdin. Em dixwazin Abdullah Ocalan û girtiyên siyasî werin berdan. Bila aştî were ser axa me."