Çerkes Kadınları Teavün (Yardımlaşma) Cemiyeti’nin fikirlerini yaymak üzere Diyane (Annemiz) adıyla  yayınlanan dergisinin ilk ve tek sayısı 10 Mart 1920 çıkarıldı. Dergide yer alan yazılar ve şiirler Adigece ve Osmanlıca olarak kaleme alınmıştır. İmtiyaz sahibi Hayriye Melek Xunç, başyazar Seza (Puh) Polar’dı. İdare yeri olarak, Beşiktaş Akaretler’de bulunan Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti gösterilmişti. Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti 1919 yılında Beşiktaş Akaretler caddesinin 52 numaralı binasında Çerkes Numune Mektebi’ni açtı. Okulun en önemli özelliği, Osmanlı’da ilk defa kız ve erkek öğrencilerin bir çatı altında birlikte ders görmeleriydi. Ayrıca ilk kez bir Müslüman okulunda Latin harfleri kullanılıyor ve Adigece dil ve edebiyat dersleri veriliyordu. Lozan Antlaşmasından sonra dernek ve okul kapatıldı. Okulun müdiresi Seza Hanım gözaltına alındı ve birkaç ay tutuklu kaldıktan sonra salıverildi. Çerkes çocukları anadilde eğitim hakkından mahrum kaldılar. Hayriye Melek Xunç’un Diyane dergisinde yer alan yazısından: “Bütün insanlık, özellikle bütün küçük ve zayıf milletler gibi Çerkeslik de bugün ağır ve acı bir sınav dönemi geçiriyor. Biz bunu tüm ağırlığı ve acılığı ile hissediyoruz. (…) Yüz sene Rus Çarlığı önünde eğilmeyen Çerkeslik, kendisindeki cengâverlik özelliklerinin ne kadar temiz ve yüksek bir dereceye vardığını dünyaya göstermiştir. (…) Şimdi ise Çerkes varlığı artık başka bir alanda savunma bekliyor. Fikirlerini yaymak amacıyla çıkardığı dergiye Diyane adını veren Çerkes kadınları, bu halkın savaşta gösterdiği cengâverlik duygu ve heyecanının diğer özelliklerine zarar verecek oranda gelişmiş olmasından korkuyorlar. Cesaretlerin en büyüğünün savaşırken gösterilen olmadığı gibi en büyük zaferlerin de savaşta kazanılanlar olmadığını düşünüyorlar.”

 

Kaynak: Çatlak Zemin