WAN - Dirençli Kentler Topluluğu Bendimahi Çayı üzerinde faaliyette olan HES ile ilgili raporunu düzenlediği basın toplantısıyla duyurdu.

 

Wan’da Dirençli Kentler Topluluğu, düzenledikleri basın toplantısıyla Bendimahi Çayı’nda yaşanan kuraklığa ilişkin hazırladığı raporu basına deklere etti. Koza  İş Merkezi’nde düzenlenen toplantıda raporu topluluk üyesi İnşaat Mühendisi Fırat Durmaz okudu. 

 

Çay doğal endemik özellikleriyle biliniyor

 

Raporda, Bendimahi Çayı’nın Ebex (Çaldıran) ilçe sınırlarında Tendürek Dağı ve Aladağ eteklerinden oluşup Bêgirî (Muradiye) ilçesi içinden geçerek Wan Gölü’ne kuzey doğudan bağlanan ve şehrin en büyük debisine sahip olduğu vurgulandı. Raporda, “Çayın ağız rakımı bin 646 metre olduğu belirtilen raporda, toplam uzunluğu 90 kilometre, havza alanı  bin 664 kilometrekare olup, suyun debisi yaklaşık 9.9 m3/sn dir. Çay göle döküldüğü alanda 230 hektar büyüklüğünde bir delta oluşturur. Delta kıyılarında 60 metre yüksekliğinde eski delta taraçalarına rastlanır. Bu da eskiden göl seviyesinin çok daha yüksek olduğunun kanıtıdır. Bendimahi Çayı yılda ortalama 17 bin 364 ton sediment taşır. Çay üzerinde bulunan, Bendimahi köprüsü 13. yüzyıla aittir. İlhanlılar döneminde inşa edilen köprü, çay deltasının birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Çay, üzerindeki zengin bitki örtüsü ve barındırdığı balık türleriyle, birçok kuş türüne, endemik canlıya ev sahipliği yapar” denildi.

 

Çayın üzerine HES inşa edildiği hatırlatıldı

 

Çayın üzerinde inşa edilen Hidro Elektrik Santrali’ne (HES) ilişkin raporda, “Bendimahi Çayı üzerinde 41.45 MWe kurulu güce sahip Muradiye Ayrancılar HES inşa edilmiştir. 2011 yılında devreye alınan Şelale HES ve Ayrancılar HES’ten oluşan Muradiye Ayrancılar HES Van ilinin Muradiye ilçesinde yer almaktadır. Santralin toplam 17.707 m su iletim hattı bulunmakta olup, santral Ayrancılar TM iletim seviyesinden elektrik şebekesine bağlanmaktadır. Üretim Kapasitesi 125GWh tir” ifadeleri yer aldı.

 

Çay İnci Kefali’nin barındığı yer

 

Bendimahi çayının en büyük özelliği, dünyada yalnızca Van Gölü’nde yaşayan İnci Kefali’nin tatlı sularda üremesine ev sahipliği yapması olduğu belirtilen raporda, ”Bu sebeple 15 Nisan-15 Temmuz tarihleri arasında bu akarsu vasıtasıyla, milyarlarca yeni balık larvalarının üremesinde katkıda bulunur. Üreme iki aşamada olur. Birinci aşama Wan Gölü’nde bulunan ve dünyada yalnızca bu bölge yaşayan İnci Kefali balığının gölden akarsu kaptajına doğru göçüyle başlar. Balıklar akarsu akış yönünün tersi istikamette zorlu bir yolculuğun ardından, larvalarını tatlı su kaynağına bırakırlar. Bu yolculuk esnasında balıkların zorlu engelleri aşmaları gerekir. Balık göçü esnasında izlenimlenen görüntüler, büyüleyicidir. Daha sonra larvaların gelişimini tamamlayıp Van Gölü’ne dönmeleri başlar. Wan Gölü’ne vardıklarında üreme evresi tamamlanmış olur. Bu döngü her yıl aynı tarih aralığında devam eder” denildi.

 

‘HES balık neslinin tükenmesi demektir’

 

Wan Gölü’ne özgü endemik canlı türlerinin varlığını korumak adına bu akarsuya sahip çıkmanın toplumsal sorumluluk olduğu hatırlatılan raporda , “Fakat ne yazık ki özellikle son yıllarda akarsu debisinin oldukça azalması, bu canlıların tükenme riskini beraberinde getirmiştir. Akarsu debisinin azalmasının başlıca sebepleri vardır. Kuraklık, küresel ısınma, hidroelektrik santrali ve bilinçsiz tarla sulama faaliyetleri bu sebeplerdendir.  Balık göçünün sorunsuz tamamlanması için belirli bir su seviyesine ihtiyaç vardır. Bu seviye ortalama 1 metre derinliktir. Özellikle, balık göçünün yaşandığı yaz aylarında akarsudan tarla sulama suyu olarak faydalanılmakta, bilinçsiz ve kontrolsüz yapılan bu sulama faaliyetleri yüzünden akarsu kuruma seviyesine gelmiştir. Su seviyesinin az olduğu, göçün ilk evresi olan larvaların akarsu bölgesine taşınacağı dönemde, zaten zorlu olan göç yolculuğu daha da zorlaşmakta ve oranı azımsanmayacak miktarda balık göç esnasında ölmektedir. Göçün ikinci evresi olan larvaların Wan Gölü’ne dönmesi evresinde ise, akarsuyun büyük bir bölümünde su hiç kalmamaktadır. Dolayısıyla göç tamamlanamamakta ve larvaların tamamı ölmektedir. Bu durum balık türlerinin üreme olayının tamamıyla durması ve balık neslinin tükenmesi demektir” ifadelerine dikkat çekildi.  

 

‘Bu insanlık suçudur’

 

Bilinçsiz tarla sulama faaliyetleri karşında, yetkililerin acil önlem ve eylem planlarını devreye alması gerektiği de vurgulanan raporda, “Devlet Su İşleri 17. Bölge Müdürlüğü tarafından Bendimahi çayının 8 kilometresine kurulan sulama regülatörleri, bölge sulama kanallarına su vermektedir. Fakat yerinde yaptığımız incelemelerde, regülatör kapaklarının tamamının kapatıldığı bu sebeple de akarsuyun kuruduğu, balık larvalarının Van Gölü’ne ulaşabilecekleri tek yolun kesildiği gözlemlenmektedir. Tarım arazilerinin sulanması düşünülürken balıkların üremesine ve Van Gölü’nün can damarının akmasına engel olunmaktadır. Bu durum, DSİ Genel Müdürlüğü 3094 sayılı ‘Su Tahsisleri Hakkındaki Yönetmelik’e aykırıdır. Wan Gölü’nün endemik canlılarını hedef alan bu uygulama, balık göçünün ve üremesinin önündeki temel engeldir.  Tarlaların sulanması ve arazi verimliliği elbette önemlidir. Fakat suyun tamamını kesmek, tarihten miras kalan İnci Kefali balığı ve diğer balık türlerinin göç ve üreme evrelerini tamamıyla engellemek, önlem almamak, geleceğimize miras bırakacağımız tüm güzellikleri yok etmektedir. Bu da bir insanlık suçudur” ifadeleri yer aldı.

 

Son olarak Bendimahi Çayı üzerinde inşa edilen HES’in tahribatları ve yarattığı olumsuzluklara ilişkin kamuoyu duyarlılığa çağırıldı.