CPT çima neçû serdana Îmraliyê?  

2024-03-05 09:30:30


	 

	 

	 

	Melek Avci

	 

	MÊRDÎN - Derbarê neçû Îmraliya ya CPT'yê de parêzer Rengîn Ergul diyar kir ku hebûna CPT’ya ku destûrê dide spekulasyonan û hebûna CPT dixe nav pirsê.

	 

	Komîteya Pêşîlêgirtina Îşkenceyê ya Ewropayê (CPT) ragihand ku di navbera 13-22'ê Sibatê de serdana Tirkiyeyê kiriye. CPT neçû Girava Îmraliyê ya ku Rêberê PKK'ê Abdullah Ocalan 26 sal in di bin tecrîdeke giran de tê ragirtin û 36 meh in agahî jê nayê girtin. Bertekên li hemberî CPT’ê ya ku neçû Îmraliyê lê hevdîtin pêk anî, dewam dikir.

	 

	Parêzer Rengîn Ergul derbarê rewşê de ji ajansa me re axivî. 

	 

	
		"CPT di sala 2022’yan de çû Îmraliyê û bi rojeveke cuda hat Tirkiyeyê, lê rapora xwe ya li ser vê yekê eşkere nekir. Em dibînin ku CPT nikare çareseriyê pêk bîne û erka xwe ya li hemberî gavavêtina Tirkiyeyê pêk nayîne."


	 

	* Heyeta CPT ku di meha Sibatê de hat Tirkiyeyê, ragihand ku ew neçûn Girtîgeha Îmraliyê ya ku tecrîda herî mezin lê tê meşandin. Ev daxuyanî bû sedema bertekên mezin û bertekên wê hê jî berdewam dikin. Hûn li ser serdana CPT’ê ya Îmraliyê çi dibêjin?

	 

	CPT di daxuyaniya xwe ya der barê serdana xwe ya Tirkiyeyê de diyar kir ku rojeva wê ya bingehîn girtîgehên bi ewlekariya bilind û Tîpa S e û balkişand ser jin û girtiyên LGBT. Di berdewamiya vê daxuyaniyê de îddîa dike ku wî derbarê Îmraliyê de bi saziyên li Tirkiyeyê re hevdîtin pêk anîne û bi taybetî jî di derbarê têkiliya bi derve re hevdîtinên birêkûpêk hatine kirin. Niha ger mijar serdana girtîgeheke bi ewlekariya bilind be, cihê yekem ku ev YGC lê tên pîlotkirin Îmraliye. CPT bi tesbîtên xwe Îmraliyê wekî nelirêtiyê îlan dike; Hate diyarkirin ku weke rengekî binçavkirinê têkiliya bi derve re bi temamî hatiye qutkirin û nûçe jê nayê girtin. CPT di sala 2022’yan de çû Îmraliyê û bi rojeveke cuda hat Tirkiyeyê, lê rapora xwe ya li ser vê yekê eşkere nekir. Em dibînin ku CPT nikare çareseriyê çêbike û erka xwe ya li hemberî gavavêtina Tirkiyeyê pêk nayîne. Di derbarê YGCyan de lîsteya kîjan girtîgehan ziyaret kirine eşkere kirin û pîlot girtîgeha ku hema hema hemû girtîgehên nû hatine vekirin Girtîgeha Îmraliyê ye. Lewma xala destpêkê ya ji holê rakirina vê pirsgirêkê divê Îmralî be. CPT'yê rapora xwe ya sala 2022'yan eşkere nekir, me digot rave bike, lê belê ji ber ku ji sala 2022'yan zêdetir sal û nîvek derbas bûye û heta niha tu nûçe jê derneketiye, dibêjin rapor niha daxwazeke têr nake. CPT di vê mijarê de ji hevdîtinên binesaziyê zêdetir divê serdan bikira û piştî vê serdanê zextê li saziyan bikira û gavan biavêta. Em di rewşekê de ne ku CPT tam naxebite.

	 

	
		"Rastiya ku muzakereyên paşerojê yên CPT ev qas nepenî bûne û dibin mijara spekulasyonê, bi rastî jî rewşek e ku hebûna peymanê ya CPT dixe nav pirsê."


	 

	* Li ser vê yekê ku çima ev serdan neyê kirin gelek îdia û nêrîn tên belavkirin. Yek ji van jî ew e ku CPT rastî armanca serdanê hatiye Îmraliyê, lê tê gotin ku di muzakereyên li nava Tirkiyeyê de dest ji vê yekê berdane. Gelo mimkun e ku mekanîzmayeke navneteweyî bi vî awayî tevbigere?

	 

	CPT ji AÎHM û Komîteya Wezîran weke mekanîzmaya şopandina navneteweyî ya di bin banê Konseya Ewropayê de tê cudakirin. Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê (AÎHM) û Komîteya Wezîran ragihandinên fermî yên nivîskî yên ku ji hikûmetê re dişînin û ji hikûmetê distînin bi raya giştî re parve dikin, lê CPT jî xwedî rayeya pêkanîna hevdîtinên paşerojê ye bi dewletên peymankar re. Sedema vê jî ew e ku CPT gavên bi bandortir bavêje; Ji bo ku zêdetir dewletan ne bi hevdîtinên veşartî, bi hevdîtinên girtî neçar bikin ku dewlet gavan bavêjin. Ev ne ji bo veşartina agahiyê ji raya giştî ye, ji bo veşartina îşkenceyê ye. Ji ber vê yekê rastiya ku muzakereyên paşerojê yên CPT ev qas nepenî bûne û dibin mijara spekulasyonê, bi rastî jî rewşek e ku hebûna peymanê ya CPT dixe nav pirsê. Hebûna van îdiayan di warê mafên mirovan de ye, ango parzemîna Ewropayê di warê mafên mirovan de xwedî îddîa ye û rewabûna van mekanîzmayan ji vir tê û baweriya me bi van mekanîzmayan ji vir tê. Ger ev mekanîzma li gorî peymanên ku li ser esasê xwe ne, îdiaya mafên mirovan pêk neynin, li pişt deriyên veşartî û li gorî erdnîgariya welatên ku peymanê li hev kirine, wan bi cih bînin û ji spekulasyonê re vekirî bin, wê demê divê em rewatiya xwe ji nîqaşê re vekin. Dibe ku ev yek pir radîkal xuya bike, lê divê rêxistin û mekanîzmayên nû yên mafên mirovan ji bo cîhanê bêne damezrandin, an jî cîhên ku em dikarin li ser vê gotara mafên mirovan bêtir nîqaşan bikin, hewce ne ku werin çêkirin, ji ber ku ne CPT û ne jî DMME ku em dibînin. Niha erka xwe pêk naynin. Em hatine nuqteyeke wisa ku Dadgeha Destûra Bingehîn li Tirkiyeyê êdî erka xwe bi cih nayîne. Ji bo ku hikûmetên ku rewabûna van mekanîzmayan qebûl dikin, van biryaran qebûl nekin û biryaran pêk neynin, em ê li ser jinûveavakirina van hikûmetan û mekanîzmayan nîqaş bikin.

	 

	
		"Desthilatiya vê saziyê heye ku bêyî ragihandin li hemû girtîgehên Tirkiyeyê bigere û raporên xwe biweşîne û ev sazî saziyek e ku saziyên navneteweyî jê re serî lê didin. Hem li ser mekanîzmayên Neteweyên Yekbûyî û hem jî mekanîzmayên Konseya Ewropayê tên destgirtin, lê dema ku TÎHEK were lêkolînkirin, em dibînin ku mîna saziya tiba edlî ne serbixwe û xweser e, mîna avahiya AKP'ê tevdigere."


	 

	* Li aliyê din, weke we jî anî ziman, CPT îdîa dike ku bi rayedaran re "hevdîtinên birêkûpêk" pêk tîne, ev hevdîtinên birêkûpêk kî ne û berpirs kî ne? Çiqas rast e ku mirov gotinên îktîdarê ku bêyî serdan danûstendinê daxistiye sifirê, bingeh bigire?

	 

	Protokoleke zêde ya Peymana Pêşîlêgirtina Îşkenceyê ya Neteweyên Yekbûyî heye û di vê protokola pêvek de, mekanîzmaya pêşîlêgirtinê ya neteweyî li ser hemû welatên ku alîgirê peymanê ne, hatiye ferzkirin. Mekanîzmaya pêşîlêgirtina neteweyî ya li Tirkiyeyê Saziya Mafên Mirovan a Tirkiyeyê bû, lê ev sazî hat girtin. Piştre Saziya Mafên Mirovan û Wekheviyê ya Tirkiyeyê (TÎHEK) ji aliyê lijneya wezîran ve hat avakirin. Ev sazî saziyeke AKP’ê ye. Erka sereke ya van mekanîzmayên pêşîlêgirtinê yên netewî hemû cihên girtîgehe ne. Dewlet xwedî desthilat e ku li ser hemû cihên girtîgehî, ji zindanan bigire heta malên hemşîreyan, bêyî haydarkirin kontrol bike û rapor bike. Berê ev di TÎHK'ê de bû, lê wê demê ne serbixwe bû, lê saziyek ji ya niha çêtir bû. Niha TÎHEK saziyeke ku bi tevahî bi zîhniyeta AKP’ê tevdigere; Dema ku hûn raporên girtîgehê dişopînin, hûn dikarin bibînin ku ew raporên ku binpêkirina mafan nayê dîtin diweşînin û li gorî hesasiyetên xwe nêzikî wan dibin. Hûn dibînin ku ev sazî ji hewcedariyên jinan heta pêdiviyên girtiyên LGBT ji gelek xalan dûr dikeve. Min di malpera wan de tiştek nedîtiye ku vê saziyê Îmraliyê xistiye rojeva xwe, nizanim di paşerojê de kirine yan na. Desthilatiya vê saziyê heye ku bêyî ragihandin li hemû girtîgehên Tirkiyeyê bigere û raporên xwe biweşîne û ev sazî saziyek e ku saziyên navneteweyî jê re serî lê didin. Hem li ser mekanîzmayên Neteweyên Yekbûyî û hem jî mekanîzmayên Konseya Ewropayê tên destgirtin, lê dema ku TÎHEK were lêkolînkirin, em dibînin ku mîna saziya tiba edlî ne serbixwe û xweser e, mîna avahiya AKP'ê tevdigere. Ji ber vê yekê divê saziyên navneteweyî li şûna TÎHEK'ê serî li nêrînên saziyên sivîl ên serbixwe bidin û wan esas bigirin. Em dizanin ku CPT dema hat Tirkiyeyê bi gelek saziyên mafên mirovan re hevdîtin kir, lê em dizanin ku weke mekanîzmayeke neteweyî ya pêşîlêgirtinê bi TÎHEK’ê re hevdîtin pêk anîn û wêne dan. Ji ber vê yekê em dikarin bibêjin ku TÎHEK a ku pê re hevdîtin pêk anî, weke mekanîzmayeke pêşîlêgirtinê ya neteweyî ne bandor bû, belkî îşkence ji nedîtî ve hat û Îmraliyê nexist rojevê.

	 

	
		"Niha hiqûqnas dikarin vê xal bi madde nîqaş bikin, ev dikare bibe nîqaşeke hiqûqî û nayê fêmkirin, lê tiştek pir zelal heye ku divê em ji raya giştî re bizanibin; Ya ku bi qedexekirina îşkenceyê tê parastin rûmeta mirov e û rûmeta mirovî ne tenê rûmeta kesê ku îşkence lê hatiye kirin, rûmeta tevahiya mirovahiyê eleqedar dike."


	 

	* Li Meclîsa Parlamenteran a Konseya Ewropayê der barê îşkenceyê de deng hat dayîn û rapor hat amadekirin. Li vir tespîtên hiqûqî hatin kirin ku Tirkiye tecrîda li Îmraliyê ferz kiriye û tevî biryara Ocalan-2 di derbarê azadiya fîzîkî de tu gav nehatine avêtin. Di derbarê raporên CPT de jî pêşniyar hatin kirin, nirxandina we li ser vê mijarê çi ye?

	 

	CPT'yê raporên eşkere dike di xala 10'emîn xala 2'emîn a peymanê de jî hatiye diyarkirin, eger dewleta ji bo pêkanîna peymanê gavan neavêje, CPT dikare hevkariya xwe ya bi dewletê re qut bike û bêyî ku li benda destûra dewletê bimîne raporan biweşîne. Niha hiqûqnas dikarin vê xal bi madde nîqaş bikin, ev dikare bibe nîqaşeke hiqûqî û nayê fêmkirin, lê tiştek pir zelal heye ku divê em ji raya giştî re bizanibin; Ya ku bi qedexekirina îşkenceyê tê parastin rûmeta mirov e û rûmeta mirovî ne tenê rûmeta kesê ku îşkence lê hatiye kirin, rûmeta tevahiya mirovahiyê eleqedar dike. Ji ber vê yekê divê saziyên ku xwedî erk û erka pêşîgirtina li îşkenceyê ne, dawî li vê îşkenceyê bînin û erkên xwe yên li hemberî hemû mirovahiyê pêk bînin. Ne hewce ye ku mirov li ser vê yekê rûnin û bi berfirehî rave bikin. Ne hewce ye ku mafên mirovan di mijareke teknîkî ya wiha de bê kêmkirin, girtiyê siyasî yê ku zêdeyî 36 meh in agahî jê nayê girtin, girtiyê ku ji aliyê gel ve wekî rêber û îradeya gel a çareseriyê tê nîşandan. Derbarê sax e û îşkence li wî hatiye kirin de tu agahî nehatin bidestxistin û mekanîzmayên navneteweyî jî li ser vê mijarê bêaqil tevdigerin. Pêwîst e ku ev yek were tespîtkirin û van mekanîzmayan bi hêz bike. Pêwîst e ji Meclîsê heta kolanan hemû mekanîzmayên li Tirkiyeyê bên bikaranîn. Belê, peyva Ocalan li vî welatî bûye peyveke efsûnî ya qedexe. Em bifikirin ku rojekê zarokek ji mala we yan jî xizmekî we ji malbata we bê girtin û girtin û ev 36 meh in ku we xeber ji wî kesî negirtiye. Hûn dikarin li Tirkiyeyê kesekî ku li dijî vê yekê dernekeve, hûn nikarin yek kesî bibînin ku dengê xwe dernexin. Bi taybetî dema ku mijar dibe bila bibe birêz Abdullah Öcalan ku gel wî wek muxatab û mijara xwe nîşan dide. Pêwist e dewlet şert û mercên Birêz Abdullah Ocalan rast bike û wê tecrîdê bi dawî bike. 

	 

	
		"Ji ber ku krîzeke cidî ya mafên mirovan heye, qeyrana rewabûna desthilatdariyê, krîza ne pêkanîna daxwazên rewa yên gelan û kişandina gelan di nava krîzê de ye. Ev ne tenê ji bo kurdan, ji bo tirkan jî krîz e. Heta ku ev tecrîd bidome, mixabin ev krîza ku jê re dibêjin pirsgirêka Kurd wê bidome û bandorê li gelên hemû welatan bike. Ji ber vê yekê ji bo bi dawî kirina vê krîzê divê tecrîd bibe mijara her kesî."


	 

	* Di dawiyê de ez dixwazim vê bipirsim: Dema ku em bi giştî li cîhanê dinêrin li dijî tecrîdê bi sedan, bi hezaran serlêdan û bi mîlyonan îmze hatin komkirin. Piştî vê qonaxê divê çi were kirin ji ber ku şîrove têne red kirin û yek bersiv ji serlêdanan re nayê kirin?

	 

	Ger ez wek parêzerek bersiva vê pirsê bidim, me hemû serlêdanên ku em dizanin û dikarin bikin, li gorî zanîna xwe kirine. Parêzerên birêz Ocalan cuda cuda dikin, OHD jî vê yekê dike, hiqûqnasên navneteweyî û komeleyên mafên mirovan ên bi me re di nava piştevaniyê de ne jî vê dikin. Li pêş Komîteya Wezîran pêvajoyek heye; Pêvajoya mafê hêviyê û rakirina cezayên giran ên heta hetayê ji qanûnan, ev pêvajo dîsa hatiye xitimandin. Ev bi salan e berovajî xebatên Komîteya Wezîran berdewam dike û ji Tirkiyeyê tu gav nehat avêtin. Li pêşiya CPT’ê ji bo rakirina tecrîdê pêvajoyek heye û ji aliyê OHD’ê û parêzerên serbixwe ve bi sedan serlêdan hatin kirin. Ew jî têne asteng kirin. Ez wisa difikirim ku me her tişt bi qanûnî kiriye û ez dikarim bêjim ku em ê berdewam bikin. Lê belê di vê nuqteyê de wek hiqûqnas em dikarin bibêjin ku mixabin di van salên dawî de li Tirkiye û li cîhanê ji bo pratîzekirina  mekanîzmayên mafên mirovan hiqûq ne serkeftiyê, tenê bi xwedîderketina li raya giştî serkeftin pêk tê. Divê gel piştgirî bide wê daxwazê ??û bi dengekî bilind û li her derê îfade bike. Tişta ku ez dibêjim ev e ku ger hûn li kolanan bin, li meclîsê bin divê her kes li ku derê rêxistinkirî be, vê yekê îfade bike û piştgiriyê bide vê daxwazê; Ger hûn xwediyê wê bin, hûn hewce ne ku wê bi eşkeretir pêşkêş bikin. Divê qadên rêxistinkirî bên aktîfkirin û li vir têkoşîn bê meşandin,. Ji ber ku krîzeke cidî ya mafên mirovan heye, qeyrana rewabûna desthilatdariyê, krîza ne pêkanîna daxwazên rewa yên gelan û kişandina gelan di nava krîzê de ye. Ev ne tenê ji bo kurdan, ji bo tirkan jî krîz e. Heta ku ev tecrîd bidome, mixabin ev krîza ku jê re dibêjin pirsgirêka Kurd wê bidome û bandorê li gelên hemû welatan bike. Ji ber vê yekê ji bo bi dawî kirina vê krîzê divê tecrîd bibe mijara her kesî.