Habibe Eren

 

BURSA - Her yıl 11 bin kişinin doğrudan zehirlenme nedeniyle yaşamını yitirmesine neden olan ve en çok tarımda kullanılan pestisitler hakkında neler biliyoruz?

 

Heinrich Böll Stiftung Derneği tarafından hazırlanan “Tarımda Kullanılan Zehirler Hakkında Gerçekler ve Rakamlar: Pestisit Atlası” adlı rapor geçtiğimiz günlerde açıklandı. Raporda dünyada yılda yaklaşık 385 milyon pestisit zehirlenmesi vakası yaşandığı ve her yıl 11 bin kişinin doğrudan bu zehirlenme nedeniyle hayatını kaybettiğine dikkat çekildi.

 

Pestisitin neden olduğu hastalıklar

 

Tarım zehirlerinin kullanımına ilişkin raporda pestisitlerin de etkisiyle Parkinson, lösemi, akciğer, meme kanseri, tip 2 diyabet, astım, alerji, obezite ve hormon bozukluklarında dünyada ciddi artışlar olduğu vurgulandı. Raporda ayrıca tarım zehirlerinin yararlı böceklerin yok oluşunu hızlandırdığına dikkat çekilerek, böcek popülasyonlarının yüzde 41 oranında azaldığı ve yararlı böceklere en çok neonikotinoid grubu pestisitlerin zarar verdiği belirtildi.

 

60 bin tona yakın pestisit kullanılıyor

 

Raporda yer alan bilgilere göre, Türkiye'de yılda 60 bin tona yakın pestisit kullanılıyor. Bunun yaklaşık yüzde 50’si Adana, Mersin, Manisa, Aydın, Bursa, İzmir ve Antalya gibi tarım kentlerinde tüketiliyor. Peki binlerce insanın fark etmeden yaşamını yitirdiği ve etkilendiği pestisit hakkında neler biliyoruz?

 

Pestisit nedir?

 

Besin maddelerinin üretimi, tüketimi ve depolanmaları sırasında, besin değerini bozan ve besinleri yok eden, zarar veren haşereleri, mikroorganizmaları ve diğer zararlıları (pestleri) yok etmek için kullanılan fiziksel, kimyasal veya biyolojik savaş maddelerine deniyor. Pestisitler böcekler, yabancı otlar, yumuşakcaklara, kemiricilere, mantarlara ve yabancı otlara karşı kullanılıyor. Binden fazla çeşit pestisit bulunurken, günümüzde gittikçe kullanımı yaygınlaşarak halk sağlığını tehlike ediyor. Pestisitlerin ilk kullanımı 19’uncu yüzyıla dayanıyor.

 

Gıdada, toprakta, su ve havada çeşitli kalıntılara sebep olan pestisit kalıntılarının beslenme yoluyla yayılımı, hava ve içme sularıyla yayılımına göre beş kat daha fazla. ABD’de yapılan bir çalışmaya göre, kadının idrarında yüksek seviyede bir pestisit türü tespit edilmiş; çocuklardaki olumsuz zihinsel gelişim ve kısa süreli bellek yetersizliği ile ilişkilendirilmiş.

 

1930'lu yıllara kadar daha çok bitkisel kaynaklı maddeler pestisit aktif maddesi olarak kullanılırken, 1930'lu yıllardan itibaren modern sentez kimyasındaki devrim ile birlikte alkil tiyosiyanat insektisitleri, ditiyokarbamat fungusitleri, etilen bromür, karbon sütfür fumiganları gibi çeşitli etken maddeler geliştirilmiş. 2. Dünya Savaşı başlarında ise çeşitli kimyasal maddeler deneysel olarak araştırılmaya başlanmış ve tarımsal gelişmeler çok hızla gelişmiş.  

 

En çok kullanan ülkeler

 

Akademik bir araştırmaya göre, pestisin 2020 yılı sonrasında üç milyon tonun üzerinde kullanımı olacağı ifade edilirken en çok kullanan ülkenin Çin olduğu belirtiliyor. ABD ve Arjantin ise diğer önde gelen ülkeler olarak gösteriliyor. Türkiye için toplam tarım ilacı kullanımının 2018 yılında 2017 yılına göre yüzde 10’dan fazla artarak 60 bin tonun üzerine çıktığı da yer alan bilgiler arasında. En çok tarım ilacı kullanan bölge Akdeniz iken, bunları devamla Ege, Marmara ve İç Anadolu bölgeleri takip ediyor.

 

Toplu zehirlenme vakaları

 

Pestisit kalıntısı içeren besinlerin yenmesi ile akut ve kronik zehirlenmeler oluşabiliyor. Sebze ve meyvelere pestisit uygulanmasından sonra bekleme süresine dikkat edilmeden ve gerekli yıkama işlemi yapılmadan yenen besinlerle zehirlenmelere rastlanıyor. 1963’te Bursa'da Folidol ile ilaçlanan şeftaliyi yiyen 32 kişiden 7 sinin ölümü,  1979'da Ödemiş'te Folidolle ilaçlanmış karpuz yiyen 7 kişinin zehirlenmesi akut zehirlenmelere örnek olarak gösteriliyor. Dünyada ise 1984 yılında Hindistan’da Union Carbide firmasına ait karbamat grubu pestisit üreten bir fabrikada, metil izosiyanatın depolandığı tanktan kaza sonucu sızması, o bölgede maruz kalan 2 bin 500 kişinin ölümüne neden olmuş.

 

Hangi hastalıklara neden oluyor?

 

Burun, boğaz ve solunum yolunda tahriş ve irritasyon, dermatit gibi sağlık sorunlarından sistemik etkiler nedeniyle ölüme kadar yaygınlık gösteriyor.  Doğumsal defektler, fertilite üzerindeki olumsuz etkiler, nörotoksisite, nörodavranışsal bozukluklar, nörofizyolojik değişiklikler ile kanserler de neden olduğu hastalıklar arasında yer alıyor.

 

Hangi ürünlerde en çok görülüyor?

 

En çok domates, biber, salatalık, kabak, patlıcan, portakal ve çilek gibi sebze ve meyvelerde pestisit izine rastlanıyor.