Behice Boran 110 yaşında: Sosyalist doğulmaz sosyalist yaşanır 

2020-05-01 11:26:36


	 

	 

	HABER MERKEZİ – Devrimci, sosyalist, işçi, emekçi, akademisyen, sosyolog, siyasetçi. Behice Boran bugün 110 yaşında. Behice, “Sosyalist doğulmaz, sosyalist yaşanır” sözleri ve felsefesiyle sosyalist mücadeleye miras bırakır.

	 

	Yaşamını devrimci mücadeleye adayan Behice Boran, 1 Mayıs 1910 tarihinde Bursa’da doğar. İlkokul eğitimine Bursa’da başlayan Behice, savaş döneminde Yunanlar Bursa’ya girince, ailesiyle İstanbul’a göç eder. Orta öğrenimini Arnavutköy Amerikan Kız Koleji'nde yapar. Behice’nin babası, onu önce Fransız okuluna yazdırır, ancak okul kapatılınca Amerikan Kız Koleji’nde okutur Behice’yi. Behice, şimdiki adıyla Robert Kolej'in, 1927’de orta, 1931’de lise kısmını birincilikle bitirir.

	 

	Eğitiminden sonra Manisa Orta Mektebi İngilizce öğretmenliğine atanan Behice, ABD’deki Amerikan Michigan Üniversitesi’nin burs teklifi üzerine burada sosyoloji doktorasını yapar. Behice aynı zamanda ABD’den doktora alan ilk Türkiyeli kadın olur.

	 

	Behice, doktoranın ardından 1939 yılında Türkiye’ye döndükten sonra Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nin (DTCF) sosyoloji bölümüne doçent olarak atanır. Ancak, atanması çok da kolay olmaz. Üniversiteye “kadro yok” denilerek alınmadığı için “hademe kadrosunda” bile görünüp hocalığa razı olmasına karşın “hademe kadrosu da yok” denilerek reddedilince dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel’e başvurur Behice ve doçentliğe ataması gerçekleştirilir.

	 

	‘Sakıncalı’ isimler arasına alınır

	 

	Behice ve arkadaşları, Milli Eğitim Bakanlığı’na ihbar edilir. DTCF Dekanı Prof. Enver Ziya Karal’ın kaleminden çıkan bu “fişleme raporu” ile Milli Eğitim Bakanlığı’na Doç. Behice Boran, Doç. Pertev Naili Boratav ve Doç. Mediha Berkes hakkında aslında ihbarda bulunulur. Bu raporda, “sözü edilen öğretim üyelerinin, İstanbul’da yayımlanan ve siyasi görüşü ilmi düşünceyle uzlaşma kabul etmeyen bir dergiye yazı vaat ettikleri, bu durumun okuldaki eğitim-öğretim için sakıncalar barındırdığı” belirtilir. Adı geçen dergi, Zekeriya Sertel’in çıkardığı “Görüşler” adlı dergidir. Yükseköğrenim Genel Müdürü Halil Onan da sözü geçen öğretim üyelerinin “sakıncalı” olduğu konusunda Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel’e bir yazı vermiştir.

	 

	Faşist saldırılara hedef oldular

	 

	Bu yazılardan sonra 15 Aralık 1945 tarihinde, aralarında Behice Boran’ın da bulunduğu öğretim üyeleri aktif eğitimden çıkarılır ve bakanlık emrine alınır. Bunun üzerine akademisyenler, Danıştay’a başvurur. Danıştay tasfiye kararını oybirliğiyle iptal eder. Komünistlikle suçlanan bu üç öğretim üyesinin üniversiteye geri dönmeleri üzerine faşist saldırılar gerçekleştirilir. Bu saldırılar sonucunda Pertev Naili Boratav, Behice Boran, Niyazi Berkes ve Muzaffer Şerif Başoğlu hakkında soruşturma açılır. Akademisyenlerin yargılanması sonucunda Behice Boran ve Niyazi Berkes “görevi kötüye kullanmak”tan ceza alır, ancak bu ceza Yargıtay tarafından bozulur. Buna karşın 5 Temmuz 1948 tarihinde TBMM’de görüşülen tasarı gereği bu öğretim üyelerinin kadrolarının kaldırılması ile Behice Boran öğretim üyeliğinden ayrılmak zorunda kalır.

	 

	 

	Behice, daha sonra Niyazi Berkes, Adnan Cemgil ve Pertev Naili ile birlikte “Yurt ve Dünya” dergisini çıkarır, ardından buradan ayrılarak Muzaffer Şerif Başoğlu ile “Adımlar” dergisini çıkarmaya başlar. Bu arada Behice Boran, çevirmen Nevzat Hatko ile evlenir. İki yıl sonra, Türkiye Barışseverler Cemiyeti’ni kurar ve bu derneğin başkanı olur.

	 

	AP’de Türkiye’yi temsil eder

	 

	Kore Savaşı’na karşı yayımladığı bir bildiriden dolayı 15 ay hapis cezası verilen Behice, bu cezası sürecinde (1951) oğlu Dursun’u dünyaya getirir. Behice, 1953 yılında da TKP davasından da üç ay tutuklu kalır. 1962 yılında, 27 Mayıs Darbesi’nden sonra kurulan Türkiye İşçi Partisi’ne (TİP) üye olan ve 1965 genel seçimlerinde Urfa’dan milletvekili seçilerek 1965-69 döneminde parlamentoda bulunan Behice, birkaç dönem Avrupa Parlamentosu’nda (AP) Türkiye’yi temsil eder.

	 

	TİP genel başkanlığı

	 

	Behice, TİP içinde Mehmet Ali Aybar’a ile Sovyetler Birliği’nin Çekoslovakya’yı işgali dolayısıyla fikir ayrılığına düşmeleri nedeniyle karşı tavır alır. Behice Boran, Sovyetler Birliği’ni desteklemektedir ve TİP’in dördüncü büyük kongresinde genel başkan seçilir.  12 Mart 1971’den sonra sonra TİP kapatılır, Behice Boran’a ise 25 yıl hapis cezası verilir. Behice, 1974 yılında serbest bırakıldıktan sonra TİP’i yeniden kurar. 1 Mayıs 1979’da sokağa çıkma yasağını protesto eden TİP’in başına geçen Behice, tekrar 25 gün tutuklu kalır. 12 Eylül 1980 darbesiyle kapatılan tüm partilerin üyeleriyle birlikte Behice de bir süre evinde gözaltında tutulur. Hastalanarak yurtdışına çıkan Behice ve partisi hakkında soruşturma açılır. 1981 yılında vatandaşlıktan çıkarılan Behice, Belçika’ya yerleşir.

	 

	Birlikte mücadele çabası

	 

	Yurtdışında Türkiye Komünist Partisi (TKP) ve TİP’in birleşmesi çalışmalarında yer alan Behice, iki partinin yetkili kurullarının birleşme kararını açıklamalarından iki gün sonra 10 Ekim 1987’de Brüksel’de yaşamını yitirir. Behice’nin cenazesi Türkiye’ye getirildikten sonra TBMM’de tören düzenlenir. Behice, İstanbul’daki Zincirlikuyu Mezarlığı’nda son yolculuğuna uğurlanır.

	 

	Birçok şiir kaleme alan Behice, köy araştırmaları ile Türkiye’de ilk saha araştırmalarından birini gerçekleştirmiştir. Behice, Toplumsal Yapı Araştırmaları (1945), Türkiye ve Sosyalizm Sorunları (1968), Savunma (Türkiye Sosyalist Hareketi Tarih Dizisi / Belgeler, İstanbul 1992) eserlerinin yanında, birçok çeviri de yapmıştır.