Di rêya heqîqetê de, ber bi civaka azad ve (7) 2025-08-24 09:09:57   'Jinên kurd li dijî 'cotçewisandinê' bîra berxwedêr ava kirin'       Rozerîn Gultekîn   STENBOL—Aktîvîsta TJA'yê Sebahat Tuncel li ser hedefgirtina jinên Kurd li ser bingeha hem zayend û hem jî nasnameyê û bîra berxwedana wan a li dijî vê yekê axivî. Sabahat  Tuncel got, "Li hemberî jinên kurd cotezilm heye, lê  jinên kurd ne tenê bi  çewisandina zayend û nasnameya xwe ya neteweyî di heman demê de, bi têkoşîna xwe ya ku rê li ber avakirina jiyaneke nû vedikin tên nasîn. Rastiya jinên rêxistinkirî eşkere kirin û li gorî wê jiyaneke nû ava dikin. Ev pêvajo neqediyaye. Têkoşîna ji bo wekhevî, azadî û edaletê dê berdewam bike."   Her çend polîtîkayên înkar û tunekirinê yên dewletê li dijî gelê Kurd 100 sal in berdewam dikin jî jin bi rêya vê înkar û êrîşan du caran hatine hedefgirtin, hem ji ber jinbûna xwe û hem jî ji ber nasnameya xwe ya Kurd hatine hedefgirtin. Aktîvîsta Tevgera Jinên Azad (TJA) Sabahat Tuncel li ser awayên ku jin li gorî zayend, ziman û çanda xwe têne hedefgirtin û berxwedana nifşan a ku wan li dijî vê zilmê pêşxistiye nirxandin kir.   *Dewleta Tirk çawa jinên Kurd ji demên berê heta niha bi vê mekanîzmaya "zilmeke ducaran" hedef girtiye? Bi ya te, ev tepeserkirin tenê tundûtûjiya fîzîkî ye, an jî cureyek ji şerê sembolîk û îdeolojîk e?   Ew sîstema ku em wekî sîstema kapîtalîst a serdestiya mêran pênase dikin, tundûtûjî û zordariya li ser jinan rewa dike. Jin demek dirêj e ji bo hebûna xwe têdikoşin. Pêla yekem a tevgera femînîst li ser naskirina mafên hemwelatîbûnê bû. Ger hûn ne hemwelatî bin, hûn nikarin ji tu mafan sûdê werbigirin. Têkoşîna destpêkê ya jinan têkoşînek bû ji bo damezrandina hebûna xwe. Jinên Kurd ji bo hemwelatîbûna wekhev ji bo nasnameya xwe ya jinan têkoşîn dan û di heman demê de li dijî înkara Kurdbûnê jî têdikoşin. Tevgera jinên Kurd di destpêkê de ket nav têkoşîna li dijî înkara nasnameya Kurdî. Têkoşîna ji bo rizgariya ziman, nasname û çanda Kurdî pêş  ket û hişmendiya jinan bi demê re pêş ket. Perspektîfa Birêz Ocalan a li ser rizgariya jinan di hişyariya jinan de ji pirsgirêkên ku ew di nav sîstema serdestiya mêran de pê re rû bi rû dimînin û di pêşxistina têkoşînek li dijî wê de rolek girîng lîstiye. Têkoşîna neteweyî ya Kurd hişyariya jinan jî zêde dike. Ew hişyariyê dide ku jin ne tenê ji ber nasnameya xwe, lê di heman demê de ji ber ku ew jin in jî têne bindestkirin, bi vî rengî têkoşîna rizgariya jinan bileztir dike. Tevgera jinên Kurd li çaraliyê cîhanê gelek pêşketiye. Paradîgmaya rizgariya jinan di vê yekê de roleke girîng lîstiye. Her çend ku cotezilm hebe jî, jinên Kurd di bingeh de ji zayenda bindest û gel bêtir in; têkoşîna wan di avakirina jiyaneke nû de pêşeng e. Ev aliyê herî hêja ye. Berevajî vê, wê rastiyek jinên rêxistinkirî afirandiye û li gorî wê jiyaneke nû ava kirine û ev rastî hembêz kirine.   *Jinên Kurd rastî çi cure polîtîkayên asîmîlasyon û zordariyê hatine? Siyasetên dewletê yên wekî koçberiya bi darê zorê, valakirina gundan û îşkenceya cinsî di binçavan de çawa bandor li berxwedana jinên Kurd di salên 1990'î de kirin? Gelo zordariyê bêdengî afirand, an berxwedan xurt kir?   Jin bi taybetî ji ber polîtîkayên tunekirin, înkarkirin û asîmîlasyonê ku bi gelemperî li ser gelê Kurd dihatin sepandin, pir bandor bûn. Ev ne siyasetek taybetî bû ji bo jinan, lê pêvajoyek bû ku bandorek kûrtir li ser wan kir. Li hember polîtîkayên asîmîlasyonê yên dewletê, jinên Kurd heta roja îro ziman û çanda Kurdî parastine. Bi destûra bingehîn a 1924'an, hebûna Kurdan li Tirkiyeyê hatiye înkarkirin; înkarkirina hebûna wan bi xwe sûcek li dijî mirovahiyê ye. Bi hezaran sal dîrok û mirovahiyê têne paşguhkirin. Li hember vê yekê, Kurd red dikin ku wê qebûl bikin; ew li ber xwe didin. Dewletê polîtîkayên asîmîlasyonê pêk anîn; Kurdan tenê serê xwe netewandin; wan li dijî van polîtîkayan serî hildan. Serhildanên li Agirî, Dêrsim û Zîlanê di tevahiya dîrokê de her gav li dijî vê înkarê hatine kirin. Li dijî polîtîkayên asîmîlasyonê, Kurdan hem ziman û çanda xwe di nav civakên eşîrî û gundên xwe de jiyan û parastin. Ev polîtîka ne serkeftinên dewletê ne û têkçûn wê ne. Bi taybetî di salên 1990'î de, gelê Kurd rastî kiryarên hovane hat - şewitandina gundan, koçberiya bi darê zorê û tundûtûjiya li dijî jinan ku bû siyasî - di heman demê de zexta dewletê zêde bû, serhildan û nerazîbûnên jinan mezin bûn. Jin tevlî gerîla bûn û rastiyek giştî li dora jinên girtî siyasî bû. Her çend em behsa rêxistinek bêhempa ji bo wê serdemê nakin jî jinan pêvajo bi awayekî cuda dîtin.   Rastiya jinên Kurd ku hebûna xwe parastin   Di dema Şerê Cîhanê yê Yekem de, jinên Kurd di nav Komeleya Kurt Ealî Cemiyetî  de xwe di komên jinan de birêxistin kirin û kovarek bi navê Kadın Dünyasi (Cîhana Jinan) hate weşandin. Lêbelê,ev pêvajo li şûna pêşxistina hişmendiya jinan, li ser çareserkirina êşên ku Kurdan ji ber şer kişandine, sekinî. Jinên kurd di salên 1990î de, komeleya jinên welatparêz ava kirin. Armanca vê pêvajoyê ew bû ku ji bo hemû pirsgirêkên ji şer û pevçûnê derketine çareser bike, bi jinên ku neçar man koçî metrepolan kirin re hevgirtin çêkir û xwest hişyariya li ser îşkenceya ku jinan kişandiye zêde bike û hevgirtina wan xurt bike. Salên 1990'î bi serdema siyasîbûna jinan re hevdem bûn. Dewletê polîtîkayên tundûtûjiyê yên taybetîtir li dijî jinên siyasî pêk anî. Gelek jinên ku hatin binçavkirin û girtin rastî tundûtûjiyê hatin, di nav de tundûtûjiya zayendî jî hebû. Di şewitandina gundan de, jin rastî her cûre tundûtûjiyê hatin, ji tacîz û tecawizê bigire heya tundûtûjiya li dijî din li dijî jinan pêk hat. Di serdema xwerêveberiyê de, dema ku jin cilên berxwedanê li xwe dikirin, hişmendiya serdest a mêran hewl da ku berxwedana jinan bi rêbazên kevneşopî bêrûmet bike, cilên wan ji wan kirin. Ev cureyek din a tundûtûjiyê ye. Ne tenê cureyek tundûtûjiyê heye, lê em rastiya jinên Kurd ên ku li dijî wê rêxistin dibin, li ber xwe didin û hebûna xwe li hember tundûtûjiyê didomînin dibînin.   *Çawa dikare di navbera tepeserkirina têkoşîna jinên Kurd ji aliyê dewletê ve û tundûtûjiya mêran de girêdanek were danîn? Rêbazên xweparastinê yên ku ji aliyê jinên Kurd ve li dijî tundûtûjiya dewletê hatine pêşxistin çawa veguherî xetek îdeolojîk-siyasî? Ma "Jin, jiyan, azadî" tenê dirûşmeyek e, an jî felsefeyek jiyanê ye?   Li her deverê ku jin lê dijîn, ew bi zordariya ku ji serdestiya mêran derdikeve re rû bi rû dimînin û zordariya ku ew ji ber nasnameya xwe ya zayendî dijîn dişibihe hev. Dirûşma "Jin, jiyan azadi" ji ber zordariya hevpar a li ser jinan û çalakiya serhildanê ya li dijî wê bûye dirûşmeyek gerdûnî. Dirûşma, "Bê jin jiyan nabe, bê azadî jiyan tune ye" îfadeyek gerdûnî ye. Ev yek asta rizgariya xwe ya jinên Kurd jî nîşan dide...Jinên Kurd hîn jî bi gelek pirsgirêkan re rû bi rû ne. Li Kurdistanê, jin hîn jî azad nînin û serdestiya mêran berdewam dike, lê rastiyek heye ku jin ji van pirsgirêkan haydar in û li hember çareseriyên wan li ber xwe didin. Ev e ya ku hêviyê dide mirovan. Bêxeberbûn tê wateya berdewamiya jiyana koletiyê. Hêzek jinan a rêxistinkirî heye ku ji pergala koletiyê haydar e, jinan rêxistin dike û ji bo guhertin û veguherîna civakê zextê dike. Ji bo jinên Kurd, parastina herî mezin têkoşîna rêxistinkirî ye û ev li her derê cîhanê wisa ye. Pirsgirêk ne tenê li ser rêxistinkirina jinan e; ew li ser parastina paradîgmaya rizgariya jinan li dijî serdestiya mêran e.   Pirsgirêka Rastîn Pirsgirêka Mêrbûnê ye   Em her gav pirsgirêka rastîn wekî pirsgirêkek jinan nîqaş dikin. Ji bo çareserkirina pirsgirêka mêrbûnê, divê mêr ku nîvê civakê pêk tînin, jî guhertin û veguherînê derbas bikin. Tevgera jinên Kurd bû demk perwerdehiya hişyarkirinê dide hevalên mêr ji ber ku heta ku mêr bêxeber bimînin, ew pergalek didomin ku divê werin çareserkirin. Jin li her derê divê rizgariya jinan bi perspektîfeke enternasyonalîst ava bikin. 'Jin jiyan azadi' divê wekî dirûşmeya têkoşîna enternasyonalîst were hesibandin. 'Jin jiyan azadi' bangek e ji bo hemû jinên cîhanê ku di jiyaneke demokratîk, ekolojîk û li ser bingeha rizgariya jinan de jin bibin yek.   * Bîranîna berxwedanê ya nifş-nifş ji bo jinên Kurd tê çi wateyê? Tevgera jinên Kurd çawa têkoşînek li ser bingeha bîranînê diafirîne?   Afirandina bîranînek berxwedanê pir girîng e. Bi gelemperî em dibînin ku afirandina bîranînek êşê hêsantir e. Mirov êşa ku dikişînin ji nifşên pêşerojê re dibin, lê di heman demê de, veguheztina bîranîna berxwedanê ji nifşên pêşerojê re bi rastî nexşerêyek temsîl dike. Jinên Kurd xwedî çandeke berxwedanê ne ku li Rojhilata Navîn kevnar e, lê li Komara Tirkiyeyê hema hema 100 salî ye. Jinan berxwedanek mezin kirine. Ew hem li dijî serdestiya mêran û hem jî li dijî polîtîkayên ku rastiya Kurd paşguh dikin derdikevin. Tiştê dîrokî jî civakî ye; bê paşeroj, pêşeroj tune ye. Bîranînek paşerojê girîng e ji ber ku ew eşkere dike ka pêşeroj dê çawa were biteşekirin. Nifşê niha heman pêvajoya ku me û nifşê berê bi awayekî cuda em jiyane, dijî, ji ber vê yekê ew di avakirina têkiliyan de zehmetiyan dikişînin. Nifşê Z rastiya şer wekî me nabîne, ji ber ku awayê şer ji bo wan cuda ye. Ev bîr ji bo di girêdana rastiya ku em jiyane de bi rastiya ku em niha dijîn de jî girîng e. Niha bîreke nû çêdibe. Ev pêvajo hîn bi dawî nebûye. Têkoşîna ji bo wekhevî, azadî û edaletê têkoşînek e ku dê berdewam bike. Me hewl û xebata dijwar a mezin da ku em bigihîjin vê nuqteyê û ne hêsan bû. Ger tevahiya tevgera jinan a cîhanê li ser tevgera jinên Kurd nîqaş dike û gihîştiye nuqteyek ku ew dikare rêberiyê bike, ev ji ber têkoşîn hatiye dayîn e û tecrûbeyan e. Em têkoşîn, tecrûbe û destkeftiyên tevgera jinan a femînîst û sosyalîst wekî destkeftiyên xwe dibînin û em destkeftiyên xwe jî wekî beşek ji destkeftiyên tevgera jinan a gerdûnî dibînin. Girîng e ku ev bîr were avakirin û pêşvexistin.